Çocuklar doğuştan meraklı ve sabırsızdır. Birçoğu sürekli soru sorar. Bir noktadaysa çoğumuz soru sormayı bırakırız. Peki bu neden olur?

Hayatın devamında yaşam kusursuz anlamını yitirmeye başlar. Toplumsal baskılar soru sormayı bırakmanız için size müdahalede bulunur. Başarılı olmak, zeki olarak tanınmak için çocuklar genellikle soru sormayı bırakıp cevap vermeye başlama baskısı hissederler: “2+2 kaçtır?”, “Top nasıl hecelenir?”, “Büyük ibre 11’de ve küçük ibre 5’te olduğunda saat kaçtır?”

Ancak hiç kimse soru sormayı bırakmamalıdır. Bunu, işi soru sormak olan ve üniversite çağındaki öğrencilerle ergenlik çağındaki gençlerin ciddiyetle soru sorma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmaya çalışan biri olarak söylüyorum.

Soru sormanın, kendisini ve başkalarını önemseyen herkes için son derece önemli olması gerektiğine inanıyorum.

Eleştirilme korkusu

2020 yazında TikTok‘ta Gracie Cunningham adlı genç bir kadın makyaj yaparken cebirin kökenleri ve matematiğin “gerçek” olup olmadığı hakkında bir konuşma yaptı. Video, bir Tweet‘te “Şimdiye kadar gördüğüm en aptalca video” başlığıyla paylaşılınca viral oldu.

Gracie’nin düşünceleriyle dalga geçildi. Tweet’i gören pek çok kişi tarafından alaya alındıktan sonra, aralarında profesyonel matematikçiler, bilim insanları ve filozofların da bulunduğu pek çok kişi Gracie’yi destekledi. Daha sonra matematikçilerin, bilim insanlarının ve filozofların otoritesi ışığında Gracie’yi daha fazla kişi desteklemeye başladı. Çünkü onlar, yani uzmanlar bile Gracie’nin sorularının yanıtlarını bilmiyordu.

Bence bu olay, sorular ve sorgulamaya tahammül etmenin önemi hakkında söyledikleri açısından incelenmeye değerdir.

Tweet’in yol açtığı yorumlar göz önüne alındığında, Gracie’nin soruları başlangıçta onları duyan pek çok kişiye aptalca göründü. Bu tür alaylar, hatta sadece gülünme kaygısı bile, soru sorma ve daha genel anlamda sorgulama konusunda önemli bir caydırıcı unsurdur.

Eleştirilere yanıt olarak Gracie takdire şayan bir şekilde matematiği sorgulamak için bir girişimde daha bulundu.

Kolay bir hedef gibi görünüyordu. Soruları, yaygın olarak sorgulanamaz olduğu varsayılan bir şeye, yani temel matematiğe yönelikti. Gracie’yi savunanların çok azı bunu, sorularının samimi olduğu ya da gerçek bir merakı ortaya koyduğu veya aydınlatıcı olduğu gerekçesiyle yaptı.

Görünüşe göre soruların iyi sorular olarak kabul edilmesinin başlıca nedeni, bu soruların kolay yanıtları olmadığının fark edilmesidir.

Doğru sorular, yanlış sorular…

Doğru kişiye sorulduğunda çoğu iyi sorunun yanıtı oldukça kolaydır. Çoğu zaman, iyi bir soru sadece meraktan kaynaklanır, kendisi de dâhil olmak üzere dünyadaki herhangi bir şeyi daha iyi anlamak için sorulur. Bu ölçüye göre Gracie’nin soruları başından beri iyiydi.

Peki tüm sorular iyi midir?

Hayır. Aksi yöndeki yaygın kanıya rağmen, çok sayıda kötü soru vardır. Başka biri konuşurken sorulan bir soru genellikle iyi bir soru değildir. Ancak yere yığılan birini gördüğümüzde “Burada doktor var mı?” diye sormak iyi olabilir. “Daha gelmedik mi?” veya “Zamanı geldi mi?” gibi aynı sorunun tekrar tekrar sorulması da iyi değildir.

Belki de bu sorular bağlamları ya da sorulma nedenleri bakımından iyi değildir. Belki de merak duygusuyla sorulan her soru iyi bir sorudur? Ancak bu da doğru değildir.

Şunları sormanın uygun olup olmadığını bir düşünün: “Neden böyle görünüyorsun?”, “Neden bu kadar kolay ağlıyorsun?”, “Bir ahırda mı büyüdün?”

Yaşamın tüm yönleri herkes tarafından sorgulanmaya açık değildir. Ve bazı sorgulamalar zararlı olabilir.

Felsefe ve eleştirel düşünme

Kısacası, iyi sorular ve kötü sorular vardır.

Etkili sorular sormak isteyenlerin, yalnızca kendi öğrenmeleri açısından değil, herkesin iyiliği açısından da aradaki farkı ayırt edebilmeleri gerekir.

Pek çok şey kayıtsız şartsız iyi sorular sorma yeteneğine bağlıdır. Bunu yapmak, eleştirel düşünme için elzemdir; bu da büyük ve küçük sorunları çözmek için hayati önem taşır. Felsefenin bir konu, bir grup tartışmalı gerçek ya da beyaz adamların görüşleri olduğu yanılgısı oldukça yaygındır. Ancak felsefe aslında hem açık görünen hem de gizli olana karşı çıkmak üzerine kurulu bir etkinliktir: Eleştirel düşünme.

Soru sormak sadece çocuklar, öğrenciler ya da filozoflar için değildir. Herkesin eleştirel sorgulamaya ve başkalarının apaçık cehaletine karşı hoşgörülü olmaya ihtiyacı vardır. Dolayısıyla, size saçma gelen bir soru duyduğunuzda, hemen saçma olduğunu düşünmeyin. Bunun yerine, bu soruyu soran kişi için anlamlı hatta önemli kılacak bağlamı, dolaylı varsayımlarla hayal etmeye çalışın.

Bunu yapabilme becerisi çok değerlidir. Farklı perspektifleri ele almayı gerektirir, bunu yapmak kişiyi geliştirir ve bu eleştirel düşünmek için çok önemlidir. Aynı zamanda hoşgörüyü de teşvik eder.

Sorgulamanın önemi

Hepimizin paylaştığı bu dünya, sorgulanmamış ön kabuller tarafından sürdürülmektedir. Eğer kişi dünyadan olduğu gibi memnun olabilseydi, bu iyi olabilirdi. Ancak en ufak bir sorgulama bile herkesi daha iyisini yapmaya sevk edecektir.

Bu ya da başka bir toplumda yaşayanlar daha iyisini yapmak istiyorlarsa özgürce ve samimiyetle sorgulayabilmelidirler. Soruları iddia olarak değil, soru olarak duyabilmeli ve hoşgörülü, hatta yardımsever bir şekilde tepki verebilmelidirler.

Eğer anlaşmazlık var; ama sorgulama yoksa sadece anlaşmazlık vardır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Marcello Fiocco’nun “Why questions (good and bad) matter” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım