Sokrates’te Erdem, Ahlak ve Bilgi İlişkisi
Etik tarihinde, “iyi” ya da “mutlu” yaşamın ve “doğru eylemin” bilgi ile olan ilişkisini doğrudan ele alan ilk filozof Sokrates’tir. Bundan dolayı Sokrates, etiğin kurucusu sayılmaktadır.
Sokrates’in bilinen ününü, bu anlamda erdemi, yani bir bilgi edinme işi olarak erdemi araştırmasından dolayı kazandığı söylenebilir. Sokrates, “doğru eylem” için erdemi ve erdemin bilgisini arama işine önem ve öncelik vermiştir. Çünkü doğru eylemin ve adil olmanın ancak bir tür bilgiyle, erdemin bilgisiyle olabileceğini görmüştür.
O da Sofistler gibi toplumda benimsenmiş ve alışılmış olan davranış ölçülerini, yaşama kurallarını, kısaca geçerli kılınmış “ahlak” kurallarını sorgulamıştır. Ancak, Sofistlerden erdem ve bilgi görüşü bakımından tamamen farklı bir yol izlemiştir. Bu konuda göreceli bir anlayış içinde olan Sofistler karşısında Sokrates, kişilere ve koşullara bağlı, değişken bir erdem anlayışına ısrarla karşı çıkmıştır.
Bundan dolayı, durumlara, konumlara, kişilere bağlı şekilde çok sayıda erdemden söz eden Menon’a, “Ne kadar çok, birbirinden ne kadar ayrı olurlarsa olsunlar, hepsinde bir olup bunların erdem olmalarını sağlayan genel bir öz”ün kavranması gerektiğini belirtmiştir (Platon, 1989: 72d). Çünkü ona göre Sofistlerin yaptığı şey, erdemin ne olduğunu araştırmadan, erdem kavramını açıklığa kavuşturmadan onu öğretmeye çalışmak olmuştur. Bir şeyi öğretebilmek için ilkin onun ne olduğunu, öğretilebilir bir şey olup olmadığını belirlemek gerekmektedir. İşte Sokrates’in erdem konusunda Sofistlere karşı yaptığı soruşturma bundan dolayıdır.
Sokrates’e göre erdemin ne olduğunu bilmek önemlidir. Çünkü “doğru” olanı yapmak ve “adil” olmak ya da “iyi” yaşamak için erdemin bilgisi gereklidir. Burada erdem, özel türde bir bilgi olarak görülmektedir. İnsanın yaşamla bağını “doğru” şekilde kurması, kurabilmesi, başka deyişle “doğru” veya “adil” kişi olarak davranabilmesi, farklı özellikte bir bilgiyle, yani erdemin bilgisiyle mümkündür. Bu bilgi ile eyleyen, karar ve eylemlerini bu bilgiye dayandırarak ortaya koyabilen kişi, “iyi” olanı görür ve bunu yapmak ister, kötü olandan ise uzak kalır.
İnsan için iyi olan şey, erdemdir ya da bilgidir; kötü olan şey ise bilgisizliktir. Bundan dolayı Sokrates, hazzın iyi olduğunu savunan ve doğru, yani mutlu yaşam için hazzı temel alan anlayışlara karşı çıkar. Çünkü ona göre insanı doğru olanı yapmaya götüren tek şey bilgidir veya aynı şey demek olan erdemdir; iyi olan da yalnızca budur.
Derleyen: Ömer Yıldırım
Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2356, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1353, Prof. Dr. Sevgi İYİ, Prof.Dr. Harun TEPE
