Hayvanlara yönelik şiddet neredeyse bütün şiddet içerikli video oyunlarında karşımıza çıkıyor. Oyuncular Minecraft ve Grand Theft Auto V gibi çeşitli popüler oyunlarda hayvanları öldürebiliyor ya da onlara işkence edebiliyorlar. Giderek daha gerçekçi hâle gelen  bu oyunlardaki şiddet eğiliminin yükselişi ve insanların da buna eşlik etme yönelimi önemli etik soruları gündeme getiriyor.

Video oyunlarında insanlara yönelik şiddet uzun zamandır tartışmalı bir konu. Bunun temelinde ekrandaki şiddetin gerçek hayatta şiddet doğurup doğurmayacağına dair sürdürülen tartışmalar yatıyor. Bu konunun yanında video oyunlarındaki hayvanlara yönelik şiddet çok daha az dikkat çekiyor.

Yakın zamanda yayınlanan bir çalışmada, video oyunlarındaki hayvanlara yönelik şiddetin önemli sorun teşkil ettiğini düşünmek için iyi gerekçeler bulunduğu, hatta bunun belki de insanlara yönelik oyun içi şiddetten daha önemli olduğu ileri sürüldü. ¹ Şöyle ki hayvanlara yönelik oyun içi şiddetin, canlı hayvanlara karşı gerçekleştirilecek olan gerçek şiddeti teşvik etme olasılığının insanlara oranla daha yüksek olduğu sonucu ortaya çıktı.

Avustralya 2005 yılında, oyuncuların oyun içinde insanlara saldırabildiği ve insan bedenlerini parçalayabildiği Postal 2 adlı oyunu yasakladı. Avustralya, şiddet içeren sahneler ve diğer potansiyel sakıncalı temalar nedeniyle diğer ülkelerde satılan bazı oyunları da yasaklamış durumda.

Oyuncuların da sanal hayvanlara zarar verme konusunda farklı görüşleri olduğu biliniyor. Bazı oyuncular, oyunlar dâhilinde yaptıkları eylemler için endişelerini ya da pişmanlıklarını dile getirmişlerdir. Hatta bir oyuncu bu konuda bir forumda şöyle yazmıştır:

“Oyunda hayvanları öldürmek konusunda bu kadar kötü hissetmem çok garip. Bundan sonra sadece atları vurmak yerine atlardan inen adamları vurmaya çalışacağım.”

PETA adlı sivil toplum kuruluşu da hayvanları “yaralamaya ve öldürmeye teşvik ettiğini” iddia ettiği birçok oyuna dönük mücadele başlattı. Örnekler arasında balina avı yapılan Assassin’s Creed ve balık tutma ve böcek yakalama eylemlerinin yer aldığı Animal Crossing: New Horizons yer alıyor.

Oyuncuların bazılarının ise bu tip kaygıları bulunmuyor:

“Oyunlarda sürekli insan öldürüyorum. Neden hayvanları önemseyeyim ki?”

Pek çok kişi de bu görüşü paylaşıyor. Video oyunu “ahlakçıları”, video oyunlarında hayvanlara veya insanlara zarar vermenin yanlış olamayacağını, çünkü “kurbanların” sanal olduğunu ve hiçbir canlının zarar görmediğini savunuyor. ²

Oyuncuların oyun içi şiddet konusunda neden bu kadar farklı düşündükleri tam olarak belli değil. Oyun içi şiddete yönelik tutumlar kişisel görüşlere, toplumsal geleneklere, oyun kültürüne ³ ve kişinin şiddet içeren oyunları oynama süresine göre şekilleniyor olabilir. ⁴

Peki video oyunları belirli etik mesajları yaygınlaştırabiliyorsa bazı oyunlar canlılara karşı yapılan kötü muameleyi de özendiriyor olabilir mi?

Minecraft adlı oyundan bir görüntü.

Ahlaki ikilemler

Sosyal bilimciler uzun zamandır şiddet içeren video oyunlarının diğer insanlara karşı antisosyal tutumlara neden olup olmadığını tartışıyor. ⁵ Bazıları bunun mümkün olduğunu ⁶ düşünse de nedensel bir bağlantıya dair kesin kanıtlar henüz mevcut değil. ⁷ Video oyunlarında hayvanlara yönelik şiddetin ahlaki boyutu ise felsefi açıdan çok daha az ilgi görüyor.

Hem hayvanlar hem de insanlar oyunlarda genellikle eğlence için zarar verilecek ve hatta yok edilecek nesneler olarak tasvir ediliyor. Bununla birlikte, hayvanlar oyunlarda daha da gözden çıkarılabilir bir şekilde sunuluyor. Genellikle oyuncuların görevleri tamamlamak ya da malzeme ve ödül kazanmak için öldürebilecekleri birer araçtan ibaretler.

Bu durum, oyuncuların oyun içi eylemleri üzerinde ahlaki açıdan düşünmeye teşvik edildiği oyunlar için de geçerlidir. Dragon Age: Inquisition‘da, oyunun karakterleri oyuncuların çok çeşitli eylemlerini onaylıyor ya da onaylamıyor. Ancak saldırgan olmayan vahşi hayvanlara zarar vermek ahlaki bir tepki uyandıran şeylerden biri değil.

Günümüzde hayvanlara yönelik toplumsal saygı yavaş da olsa artsa bile hayvanlara sistematik olarak çok kötü davranılıyor. Onları besi çiftliklerinde hapsediyor, birçoğunun acı çektiği ve hatta öldüğü canlı ihracat gemilerine yüklüyor ve artık istemediğimiz evcil hayvanlarımızı “insani” (!) yöntemlerle öldürüyoruz.

Çoğumuz bu gerçekleri görmezden geliyoruz. Ahlaki açıdan konuşmak gerekirse hayvanlar toplum için nispeten görünmezdir. Oysa insanlar öyle değildir. Bu bağlamda, video oyunlarında hayvanların tek kullanımlık nesneler olarak tasvir edilmesi, en azından birçok oyuncu için, onlara karşı gösterilen ilgisizliği pekiştiriyor olabilir. Hatta bazı oyunlar hayvanlara yönelik kötü muamelenin ve ahlaki görünmezliğin normalleştirilmesine yardımcı olabilir.

Ön yargılarımızın gözden geçirilmesi

Peki video oyunları hayvanlara karşı yapılan kötü muameleyi teşvik edebiliyorsa bu, oyunları yasaklamamız ya da boykot etmemiz gerektiği anlamına mı geliyor? Bu yönde bir savunma yok. Ancak, bilim insanlarının video oyunlarının hayvanlara yönelik toplumsal yargıların oluşmasına yardımcı mı yoksa engel mi olduğunu araştırmaları faydalı olacaktır.

Oyun tasarımcıları hayvanları onlara saygı göstermeyi özendirecek ya da en azından istemeden de olsa bundan vazgeçirmeyecek şekilde tasvir etmeyi de düşünebilirler. Bazıları bunu hâlihazırda yapıyor. Örneğin Red Dead Redemption‘da atınızı öldürmeniz, masum bir insanı öldürmenizle aynı “saygınlık” puanını kaybetmenize yol açıyor.

Son olarak, oyuncuların kendileri de saatlerce vakit geçirdikleri çeşitli oyunlarda hayvanların nasıl tasvir edildiği konusunda daha bilinçli olmayı seçebilirler.

Video oyunlarının olağanüstü popülaritesi ve süregelen dönüşümü göz önüne alındığında, burada hepimiz için hayvanlara karşı çoğu zaman adaletsiz olan davranışlarımızı yeniden değerlendirmek için bir fırsat doğuyor.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Lucy Sparrow ve Simon Coghlan’ın “You wouldn’t hit a dog, so why kill one in Minecraft? Why violence against virtual animals is an ethical issue” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. Coghlan S. ve Sparrow, L., (2021). The “digital animal intuition:” the ethics of violence against animals in video games. Ethics and Information Technology, 23 (-), s. 215-224. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10676-020-09557-9
2. Ostritsch, S., (2017). The amoralist challenge to gaming and the gamer’s moral obligation. Ethics and Information Technology, 19 (-), s. 117-128. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10676-017-9420-x
3. Dongwan, R., (2013). Play to Learn, Learn to Play: Language Learning through Gaming Culture. ReCALL : the Journal of EUROCALL, 25 (2), s. 286-301. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10676-017-9420-x
4. Grizzard, M., Tamborini, R., Sherry, J.L., Weber, R., (2016). Repeated Play Reduces Video Games’ Ability to Elicit Guilt: Evidence from a Longitudinal Experiment. Media Psychology, 20 (2), s. 267-209. https://doi.org/10.1080/15213269.2016.1142382
5. Przybylski, A.K. ve Weinstein, N., (2019). Violent video game engagement is not associated with adolescents’ aggressive behaviour: evidence from a registered report. Royal Society Open Science, 6 (2), 171474. https://doi.org/10.1098/rsos.171474
6. Anderson, C.A., Shibuya, A., Ihori, N., Swing, E.L., Bushman, B.J., Sakamoto, A., Rothstein, H.R., Saleem, M. (2010). Violent video game effects on aggression, empathy, and prosocial behavior in eastern and western countries: a meta-analytic review. Psychol Bull, 136 (2), s. 151-173. https://doi.org/10.1037/a0018251
7. Cunningham, S., Engelstätter, B., Ward, M.R., (2016). Violent Video Games and Violent Crime. Southern Economic Association, 82 (4), s. 1247-1265. https://doi.org/10.1002/soej.12139