Nesnellik

“Nesnellik” ve “öznellik” terimleri, modern kullanımlarında, genellikle algılayan bir özne (normalde bir kişi) ve algılanan ya da algılanmayan bir nesne ile ilgilidir. Nesne, öznenin onu algılamasından bağımsız olarak var olduğu varsayılan bir şeydir. Başka bir deyişle, hiçbir özne onu algılamasa bile nesne olduğu gibi orada olacaktır. Dolayısıyla nesnellik tipik olarak gerçeklik, doğruluk ve güvenilirlik gibi kavramlarla ilişkilendirilir.

Algılayan özne ya doğru algılayabilir ya da nesnede olmayan özellikleri algılıyormuş gibi görünebilir. Örneğin, sarılıktan muzdarip bir algılayıcı özne, nesne aslında sarı olmadığı halde onu sarı olarak algılayabilir. Dolayısıyla, “öznel” terimi tipik olarak hata olasılığına işaret eder.

Öznenin algısal izlenimlerinin özellikleri ile algılanan nesnenin gerçek nitelikleri arasındaki tutarsızlık potansiyeli felsefi sorulara yol açmaktadır. Nesnel gerçekliğin doğası ve sözde öznel gerçekliğimizin doğasına ilişkin felsefi sorular da vardır. Sonuç olarak, nesnel gerçeklik ve öznel izlenimler arasındaki olası farklılıkları ifade etmek için “nesnel” ve “öznel” terimlerinin ve bunların eşanlamlılarının çeşitli şekillerde kullanımına rastlarız.

Filozoflar algısal izlenimlerin kendilerine öznel veya nesnel olarak atıfta bulunurlar. Sonuç olarak ortaya çıkan yargılar farklı derecelerde nesnel ya da özneldir ve biz de gerçekliği nesnel gerçeklik ve öznel gerçeklik olarak ikiye ayırırız. Dolayısıyla, “nesnel” ve “öznel” terimlerinin çeşitli kullanımlarını ayırt etmek önemlidir.

Birçok filozof “nesnel gerçeklik” terimini, bilinçli farkındalıktan bağımsız olarak (algı, düşünce vb. yoluyla) olduğu gibi var olan herhangi bir şeyi ifade etmek için kullanır. Öznel durumlara sahip kişiler gibi, orta büyüklükteki sıradan fiziksel nesneler de muhtemelen buna dahildir. O halde öznel gerçeklik, var olmak için (geniş anlamda) bilinçli bir farkındalığa bağlı olan her şeyi içerecektir. Belirli renk ve ses örnekleri (algılandıkları şekliyle) yalnızca uygun bilinç durumları olduğunda var olan şeylerin başlıca örnekleridir. Belirli duygu örnekleri (örneğin şu anki mutluluğum) de öznel bir gerçeklik gibi görünmekte, kişi bunları hissettiğinde var olmakta ve kişinin ruh hali değiştiğinde var olmaktan çıkmaktadır.

“Nesnel bilgi” basitçe nesnel bir gerçekliğin bilgisi anlamına gelebilir. O halde öznel bilgi herhangi bir öznel gerçekliğin bilgisi olacaktır.

Öte yandan, nesnellikle ilgili terminolojinin başka kullanımları da vardır. Birçok filozof “öznel bilgi” terimini yalnızca kişinin kendi öznel durumlarına ilişkin bilgisini ifade etmek için kullanır. Bu tür bir bilgi, kişinin başka bir bireyin öznel durumlarına ilişkin bilgisinden ve nesnel gerçekliğe ilişkin bilgisinden ayırt edilir, ki her ikisi de mevcut tanımlar altında nesnel bilgi olacaktır. Başka bir kişinin öznel durumlarına ilişkin bilginiz nesnel bilgi olarak adlandırılabilir çünkü bu bilgi sizin için “nesne” olan dünyanın bir parçasıdır, tıpkı sizin ve öznel durumlarınızın diğer kişi için “nesne” olan dünyanın bir parçası olması gibi.

Bu, epistemolojide (bilginin felsefi olarak incelenmesinde) öne çıkan bir ayrımdır çünkü birçok filozof bu anlamda öznel bilginin özel bir statüye sahip olduğunu savunmuştur. Kabaca, kişinin kendi öznel durumlarına ilişkin bilgisinin, başka herhangi bir şeye ilişkin bilginin olmadığı bir şekilde doğrudan veya dolaysız olduğunu iddia ederler. Kişinin kendi öznel durumlarına ilişkin bilgisini basitçe öznel bilgi olarak adlandırmak uygundur. Bu tanımı takiben, nesnel bilgi kişinin kendi öznel durumları dışındaki herhangi bir şeyin bilgisi olacaktır.

Nesnellik ile ilgili terimler için öne çıkan son bir kullanım tarzı, belirli bir bilgi-iddiasının sahip olduğu desteğin niteliğiyle ilgilidir. “Nesnel bilgi”, kabaca, tamamen desteklenmiş ya da kanıtlanmış olma statüsüne sahip bir bilgi-iddiası anlamına gelebilir. Buna karşılık, “öznel bilgi” desteklenmeyen ya da zayıf desteklenen bir bilgi-iddiayı ifade edebilir. Bunları bilgiden ziyade nesnel ve öznel yargılar olarak adlandırmak daha doğrudur, ancak “bilgi” teriminin bu bağlamda kullanımına karşı dikkatli olunmalıdır. Bu kullanım, “nesnellik” teriminin sağlamlık, güvenilirlik, doğruluk, tarafsızlık vb. gibi genel çağrışımlarına uygundur. “Öznellik” teriminin pek çok kullanımının genel çağrışımı ise güvenilmezlik, ön yargı, eksik (kişisel) bir bakış açısı vb. içermektedir.

“Nesnel yargı ya da kanı”, nesnel olarak güçlü destekleyici kanıtlara, herhangi bir rasyonel varlık için zorlayıcı olabilecek türden kanıtlara dayanan bir yargı ya da kanı anlamına gelir. O halde öznel bir yargı, bazı rasyonel varlıklar (özneler) için zorlayıcı olan ancak diğerleri için zorlayıcı olmayan kanıtlarla desteklenen bir yargı veya inanç gibi görünmektedir. Ayrıca, sadece bazı özneler için zorunlu olarak mevcut olan kanıtlara dayanan bir yargıya da atıfta bulunabilir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım