Weber’e Göre Otorite ve Otorite Biçimleri

Weber’in bürokrasi ile ilgili düşüncelerini daha iyi analiz edebilmek için, onun otorite konusundaki görüşlerine değinmek gerekir. Çünkü Weber, bürokrasi modelini geliştirirken otoritenin meşruluğu düşüncesine özel bir önem vermiştir.

Weber, örgüt içindeki ilişkileri incelerken otorite (authority) ile güç (power) kavramı arasında bir ayırım yapar. Eğer bir kişi sosyal bir ilişkide, kendi iradesini başkasının direnmesine rağmen yerine getirtebiliyorsa güce (power) sahip demektir.

Otorite, gücün bir çeşididir. Bir emir, başkasına itaat görevi yüklüyorsa bu otoritedir. Otorite bir “meşruluk” esasına dayanır. Meşruluğun da bir “inanç” temeli bulunmaktadır. Bu inanç da yapılan düzenlemelerin, verilen emirlerin doğru olduğunu ve bu nedenle de ona itaat edilmesi gerektiğini ifade eder (Mouzelis, 2001: 28-29).

Weber’e göre, otoritenin meşruluğu konusunda üç çeşit inanç vardır ve bunlar üç otorite biçimini ortaya çıkarmaktadır. Bunlar, “geleneksel”, “karizmatik” ve “yasal” otoritedir (1986: 80-81).

Geleneksel Otorite Nedir?

Eskiden beri var olagelen geleneklere uygun olarak oluşan bir otoritedir. Geleneksel otorite, liyakate değil de irsiyet ve statüye dayanmaktadır. Emretme gücünü kullananlar, genellikle tevarüs ettikleri statü sebebiyle kişisel otoriteye sahip olan efendilerdir. Böyle bir sistemde yasalara değil geleneklerin kendilerine emretme yetkisi verdiği efendilere itaat edilir. Efendilerin verdiği emirlerin meşruluğu, bu emirlerin geleneklere aykırı olmamasına bağlıdır. Örneğin, kralın emretme yetkisi ve otoritesinin meşruluğu, geleneklere dayanmaktadır.

Karizmatik Otorite Nedir?

Olağanüstü ve tanrı vergisi kişiliğin (karizma) otoritesi, yani bir kişiye duyulan mutlak bağlılık ve güvene, onun kahramanlığına ya da başka niteliklerine inanmaya dayanan otoritedir. Bu otorite geleneklere tamamen zıt bir doğrultuda gelişebilir. Önemli olan kişinin sihir, kahramanlık ya da diğer olağanüstü yetenekleri ile karizmaya sahip olduğu hakkında bir “inanç” uyandırmasıdır. Karizmatik otorite, olağanüstü kişilik yapısından kaynaklanmaktadır. Bu tür otoriteye sahip liderler nadir kişilerdir, genellikle kriz dönemlerinde ortaya çıkarlar.

Yasal Otorite Nedir?

“Yasalara dayanan” egemenliktir. Yasaların geçerliliğine ve rasyonel kurallara dayanan işlevsel “yetki”ye inanmaya bağlıdır. Yasalarca konulmuş ödevlerin yerine getirilmesinde itaat esastır. Yasal otorite, çağdaş “devlet memuru”nun ve bu bakımdan ona benzeyen tüm siyasal güç sahiplerinin sahip oldukları egemenliktir. Yasal otorite, resmî kurumlarda geçerlidir. Weber, bu otorite tipine bir de “rasyonellik” eklemiştir. Emir verme yetkisini kullananlar, rasyonel ve yasal kurallara uygun olarak davrandıkları sürece meşrudurlar. Otoriteye muhatap olanlar, emir verme gücünü elinde bulunduranlara değil, rasyonel kurallara (hukuka), itaat ederler. Weber’e göre yasal-rasyonel bürokrasi tipi, yasal otoritenin gelişmiş bir biçimidir.

Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3448, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2296