Matematik kadar etik eğitimi de alan mühendislere neden ihtiyacımız var? Mühendislikte etik eğitiminin önemi…

04.05.2024

2023 yılında yaşadığımız Kahramanmaraş merkezli büyün deprem, mühendisliğin hayatlarımız üzerinde yaratabileceği büyük etkilerin trajik bir hatırlatıcısı niteliğindedir. Bu gibi felaketler mühendisleri kendi uygulamaları üzerinde düşünmeye ve belki de bu alandaki yaklaşımlarını temelden değiştirmeye itmektedir. Bu bağlamda mühendis yetiştirirken özellikle etik konusuna çok daha fazla önem vermeliyiz.

Mühendisler etik kaygılara yol açan çok çeşitli alanlarda çalışmaktadır. Bunlar arasında yapay zekâ, veri gizliliği, bina inşaatı, halk sağlığı ve müşterek çevre üzerindeki faaliyetler yer almaktadır. Mühendislerin aldığı kararlar, üzerinde derinlemesine düşünülmediği takdirde, bina yıkımları ve iklim değişikliği de dâhil olmak üzere istenmeyen farklı sonuçlar doğurabilir.

Mühendislerin uymaları gereken etik yükümlülükleri vardır. Bununla birlikte, ortaya çıkan sosyal kaygıların karmaşıklığı, mühendislerin eğitiminin onları çok daha derin etik becerilerle donatması ihtiyacını doğurmaktadır.

Mühendislik güvenilir ve etik bir meslek olarak görülmektedir. Gallup’un 2019 yılında yaptığı bir ankette, mühendislerin dürüstlük ve etik standartlarını yüksek/çok yüksek olarak değerlendirenlerin oranı %66 ile tıp doktorlarıyla (%65) neredeyse aynı seviyededir. ¹

Bununla birlikte, bir bilgi bütünü olarak etik çok geniş bir alandır. Etik konusunda neredeyse matematik alanındaki kadar akademik çalışma vardır ve bu yapay zekâ konusunda yazılan makale sayısından açıkça daha fazladır.

Anahtar kelimeye göre araştırma makalelerinin sayılarının karşılaştırılması (matematik, etik ve yapay zeka).

Böylesine zengin bir bilgi birikimine sahip olan mühendisler, önceki nesillerin matematiği benimsediği şekilde etiği benimsemelidir; çünkü karmaşık toplumsal sorunlar, mühendislik odaklı bakış açısını geçmişe kıyasla çok daha fazla gerektiriyor. Sorunları sadece bireysel zorluklar olarak değil, bütüncül ve karmaşık problemler olarak ele almamız gerekiyor.

Etik ve inşaat sektörü

İnşaat sektörü bu karmaşıklığın aktüel örneğidir. Sidney’deki Opal Tower, açılışının hemen ardından sakinlerinin ilettiği çatlama sesleri nedeniyle boşaltıldı; Melbourne’deki Lacrosse binası yangını, yine Londra’daki Grenfell Tower ve Dubai’deki Torch Tower gibi binalarda çıkan yangınlar inşaat sektörünün son dönemdeki en önemli birkaç spesifik olayıdır.

Torch Tower, Dubai

Daha da önemlisi, bu düşük kalite ve performans sorunları yeni bir teknoloji ya da bilgi birikiminden kaynaklanmamaktadır. Bunlar mühendisliğin köklü teknik alanlarını içermektedir: yanıcı kaplama kullanımı, yangın güvenliği, yapısal yeterlilik vb. Belirsiz sorumluluk ve/veya hesap verebilirlik ile bölük pörçük bir tasarım ve teslimat süreci kötü sonuçlara yol açmıştır.

Bu sorunlar, Avustralya İnşaat Uzmanları Forumu’nu Shergold Weir Raporu‘nu hazırlamaya ve ardından bu raporun tavsiyelerini Avustralya genelinde uygulamak üzere bir görev gücü oluşturmaya sevk etmiştir. ²

Sektörde riskin dağıtılması ve “metalaştırılması” için yasal ve sözleşmeye dayalı süreçlerde gerçek eksiklikler vardır. Ancak, yasal çerçevelerin eksik olduğu durumlarda etik, ağır işi üstlenmelidir. Kilit sorulardan biri, meslek etiğinin erozyona uğramasının bu durumda bir rol oynayıp oynamadığıdır. Cevap büyük olasılıkla “evet” olacaktır.

Mühendislik programları nasıl olmalıdır?

Mühendislik öğrencilerinin etik gelişimi bütüncül bir yaklaşım gerektirir.

Bu bağlamda mühendislik müfredatı şunları içermelidir:

Neyin etik olup neyin olmadığını ayırt etmenin altında yatan düşünsel temel, davranış kurallarından veya buyurgan, kalıplaşmış bir yaklaşımdan çok daha fazlasıdır. Burada müfredatın beceri/uzmanlık tarafı ön plana çıkacaktır.
Mühendislerin, uygulayabilecekleri etik çözümler açısından pratik bilgi birikimine sahip olmaları gerekir. Bu müfredatın uygulama tarafını öne çıkarır.
Etik davranma konusunda bireysel kültüre ve grup kültürüne sahip olmak gerekir. Mühendislerin problem çözme bilinci, alınan kararlar ve bunların etik sonuçları üzerine sürekli düşünme ile desteklenmelidir. Bu müfredatın bilinç boyutunu ifade etmektedir.

Etik, “ilave” bir konu değildir. Yükseköğretimin öğretim, araştırma ve profesyonel davranış gibi tüm yönlerine nüfuz etmelidir.

Hemen şimdi harekete geçilmesi yönündeki argümanlar güçlü olmakla birlikte, piyasa gerçekleri de süreci yönlendirecektir. Gelecek nesil, uyum sağlamakta yavaş ya da isteksiz olanları muhtemelen yerinden edecektir.

Örneğin, mühendislik firmaları iklim değişikliği konusunda kendi çalışanlarının baskısı altındadır. Avustralyalı 1.900’den fazla mühendis ve yaklaşık 180 mühendislik şirketi, tüm yeni projeleri iklim değişikliğini hafifletme ihtiyacına göre değerlendirme taahhüdünde bulunan bir bildiriyi imzalamıştır.

Geleceğin mühendisleri geçmişten kalan tek çözümlü zihniyetleri aşmalıdır. Çok daha kompleks ve sosyal düşünen bir etiği benimsemeleri gerekecektir. Bu da üniversite eğitimleriyle başlayacaktır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, S. Travis Waller, Kourosh Kayvani, Lucy Marshall ve Robert F. Care AM’un “Why we need engineers who study ethics as much as maths” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım