Maurice Merleau-Ponty’nin Felsefesi
Merleau-Ponty’nin varoluşçu felsefesini fenomenolojik bir yönde geliştirmiş olduğu bilinir. Merleau-Ponty Edmund Husserl’ın Fenomenolojisinden hareket eder ancak onu çeşitli dönüşümlere uğratarak değerlendirir. Husserl’ın fenomenolojik yönteminin başlangıç kavramlarından olan “yönelmişlik” kavramının, özellikle Merleau-Ponty’de belirgin bir şekilde etkili olduğu söylenebilir. Merleau-Ponty’de kesin bir bilgi aramaktan daha ziyade, asıl olarak belirli bir apaçıklığa ulaşmak ister.
Bu apaçıklık soyut formülasyonlarda değil, deneyimlerimizde, yani “düşünen ben”in deneyimlerinde ortaya çıkar. 20.yüzyıl düşüncesi genelde deneyim ve duyum gibi kavramların yoğun eleştirilerle dışlandığı, önemsizleştirildiği bir dönem olmuştur Felsefe Tarihinde, ancak Merleau-Ponty aksi bir yönde deneyim ve duyum kavramlarını yeniden itibarlandırır. Bu nedenle Merleau-Ponty, Husserl’in varlıklara yönelmişlikten söz etmesi gibi bir yönelimden söz eder. Merleau-Pont için insan demek, “dünyayı kendi gözleriyle gören bir varlık” demektir. Yaşayan, kendi gözleriyle gören ve anlayan bir varlık.
Merleau-Ponty’nin bu yönelmişlik kavramını kullanmasının ardında izini sürdüğü felsefi problematik, yani bir anlamda onun düşünsel etkinliğinin ana teması, Sartre ve diğer Varoluşçularda da görülen, Deskartes’çi felsefenin doğal öğeleri olan Özne-nesne ikiliğidir. Tam bu noktada, Merleau-Ponty’nin temel kavramlarından olan Beden kavramı devreye girer. Beden, burada salt bir biyolojik konu olmaktan çıkarılıp felsefi tartışmanın merkezine yerleştirilir. Başkasının varlığı, düşünceyi mümkün kılan fakat nesnel düşünceyi zora sokan bir öğedir. Merleau-Ponty bu zorluğu, Beden ve Ten gibi algıyla, duyumla, deneyimle bağlantılı kavramları felsefi alana taşıyarak aşmaya çalışır. Felsefi düşüncede bütün her şeyin karşısında algıya verilen öncelikli rolün sonucu olarak Merleau-Ponty, beden’i değerlendirir; Beden kavramı üzerinden özne-nesne ikiliğini yeniden değerlendirmeye sokar.
Bedenler hem özne hem de nesnedir. Çünkü, Başkasının bedeni, benim için herhangi bir nesne değil, bir kültür nesnesidir. Tıpkı benim bedenimin başkası için olduğu gibi. Başkalarıyla her şeyden önce bu anlamda bir beden olarak karşılaşırız. Bu anlamda beden, okuyup anlamlandırılması gereken bir kitap gibidir. Buna göre, Başkası, başka bir bedene sahip olan bir ben’dir. Merleau-Ponty ile Sartre, siyasal meselelerden önce, felsefi olarak bu noktada bir ayrılığa düşerler. Sartre’ın bakışında ben-başkası meselesi genelde olumsuz bir değerlendirmeye sahiptir. “Cehennem Başkalarıdır” anlamında bir değerlendirmeye sahiptir Sartre, oysa Merleau-Ponty olumlu bir konum alır bu noktada, başkasının bedenini kendi bedeni gibi bir özne-nesne olarak düşünür. Başkası, bir başka olarak benimle aynı bedene sahiptir.
Her birimiz bedenlere sahip olarak bir anlam dünyasında yaşamaktayız. Bununla birlikte her birimizin deneyimi tikel ve ayrıcalıklıdır. Merleau-Ponty, buna ve algıya verilen önceliğe bağlı olarak bir yanda “Algının Fenomenoljisi”ni çıkarmaya çalışır; öte yandan aynı yaklaşımın bir sonucu olarak “Göz ve Tin” ile, bedenin dünya ile ilişkileri resmetmeye yönelir.