Karl von Frisch Kimdir?

Karl von Frisch 20 Kasım 1886 ila 12 Haziran 1982 tarihleri arasında yaşamış olan Avusturya asıllı etologdur.

Özellikle arı davranışları ve duyuları üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınır. Arıların morötesi ve polarize ışığa karşı hassasiyetlerini ortaya çıkarmış, ayrıca bal arılarının kendilerine özgü bir “dans” kullanarak kovanda birbirlerine nasıl bilgi aktardıklarını çözmüştür. Meslektaşları Konrad Lorenz ve Nikolaas Tinbergen ile beraber 1973 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’ne layık görülmüştür.

Arı davranışları ve duyuları üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınan Fricsh arıların morötesi ve polarize ışığa karşı hassasiyetlerini ortaya çıkarmış, ayrıca bal arılarının kendilerine özgü bir “dans” kullanarak kovanda birbirlerine nasıl bilgi aktardıklarını çözmüştür.

Pavlov’un geliştirdiği koşullama yöntemini etolojiye uygulayan von Frisch, böcek ve balıkların bir ödülle birlikte sunulan değişik uyaranlara gösterdikleri tepkileri ve kendi doğal ortamlarındaki davranışlarını inceleyerek duyularındaki keskinliği saptadı. Böylelikle balıkların işitme ve renkli görme, böceklerin de polarılmış ışığı algılama yeteneklerini ortaya çıkardı.

Etolojide en önemli çalışması halanlarının duyu fizyolojisi konusunda olan Frisch, 1945’te işçi halanlarının besin kaynaklarıyla ilgili olarak aralarında simgesel bir iletişimde bulunduklarını gösterdi. Kovan çevresinde belirli bir besin kaynağı bulan bir balansının, bu bilgiyi “sahanın dansı” adını verdiği özel bir “dil”le kovandaki diğer arılara ilettiğini bulan Frisch, yıllar süren titiz bir çalışma sonucu dans dilini çözmeyi başardı. Besin kaynağından geri dönen arı, kovanın dikey yüzeyi üstünde, “düz uçuş” adını verdiği bir dansla birleştirilmiş iki halkadan oluşan bir “8” şekli çizerek gerekli bilgileri aktarıyordu. Düz uçuşun tam dikey bir çizgiyle yaptığı açı, kovandan çıkıldıktan sonra Güneş’e göre nasıl bir açıyla yol alınması gerektiğini gösterirken, “8”i tamamlamak için gereken dans süresi de besin kaynağının ne kadar uzakta olduğu konusunda bilgi veriyordu. Frisch, daha sonra yaptığı ayrıntılı incelemelerde dansla besin kaynağının zenginliği arasında bir bağ olabileceğini gösterdiği gibi, dans ederek bilgi veren arının, kaynaktan kovana uçarken karşılaştığı rüzgârı bile hesaba kattığını da buldu.

Frisch’in ortaya çıkardığı, omurgasızlarda bilinen en karmaşık iletişim sistemi olan dans dili gerek hayvanlar arasındaki iletişime ışık tutması, gerek basit bir sinir sisteminin bile oldukça gelişmiş bir algılama ve iletişim mekanizmasına olanak tanıdığını göstermesi bakımından önemlidir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı