Dikkat ve Dikkatin Türleri

Bilinç ve farkındalığın dikkatle sağlandığından daha önce bahsetmiştik. İnsanın zihin gücünün herhangi nesne ya da olay üzerinde yoğunlaşmasına dikkat denir. Duyumdan bellek ve öğrenmeye kadar tüm bilişsel süreçleri etkileyen bir üst süreçtir. Dikkat sayesinde belirli uyaranların bilincine varırız ve diğerlerini bilinç alanına sokmayız. Dikkat bir çeşit esnek süzgeç gibi düşünülebilir. Bazı bilgileri geçirir (örneğin, sınıfta anlatılanlar), bazılarını geçirmez (dışarda spor yapanların sesleri), bazılarını ise kısmen geçirir (arka sıradaki fısıldaşmalar gibi)

Dikkat oldukça karmaşık bir işlev olup her türlü bilinçli nöropsikolojik işlevin, öğrenme ve düşünmenin vazgeçilmez koşuludur. Dikkatin çeşitli türleri ve her bir dikkat türünün de farklı işlevleri vardır. Günlük hayatımızda en çok ihtiyaç duyduğumuz bazı dikkat türleri şu şekildedir:

• Edilgin (pasif) Dikkat: Sürekli tekrarlanan, aniden ortaya çıkan, hareket eden bir uyarıcının, şiddetli bir patlamanın sebep olduğu dikkat gibi doğrudan dış etkilerin etkisi ile oluşur. Bu gibi durumlarda kişi istemsiz olarak uyarana dikkat eder. Kişi kendisine yönelen uyarana dikkat etmek için herhangi bir çaba harcamaz.
• Etkin (aktif) Dikkat: Fiziksel ve psikolojik bir çabayla gerçekleştirdiğimiz dikkattir. Televizyonda bir filmi izlerken, ders çalışırken veya bir kalabalık içinde tanıdığımız birini ararken kullandığımız dikkat gibi.
• Seçici Dikkat: İnsanın, belirli bir anda yer alan varlık ve olaylardan, bir veya birkaç uyarıcıya yönelmesini, diğerlerini dışarda bırakmasını ifade eder. Uyarıcı bombardımanına tutulmayı engelleyen bilgi işleme sürecidir.
• Odaklanmış Dikkat: Bireyin dikkati dağıtan diğer uyaranlara rağmen dikkatini belli bir uyarıcıya odaklayabilme yeteneğidir. İnsan herhangi bir varlık ya da olay üzerinde aklı ve duyularıyla ne kadar fazla yoğunlaşmışsa onu öğrenmesi kolay, unutması da zor olur.
• Bölünmüş Dikkat: Aynı anda birden çok görevi yerine getirebilme yeteneği olarak tanımlanır. Dikkati ikiye bölerek her iki göreve de dikkatini yöneltebilmektir. Birden fazla uyarıcıya dikkat edilmesi durumunda öğrenme ve hatırlama zordur.
• Sürdürülen (sürekli) Dikkat: Bireyin sadece bir şeye dikkatini verebilmesi değil, asıl dikkatini o etkinlik ya da uyaran üzerinde koruyabilmesidir. Dikkati bir uyaran üzerinde sonuna kadar sürdürebilmek öğrenmeyi sağlamak açısından çok önemlidir. Okul yaşamında, mesleki yaşamda ya da sosyal yaşamda üstlendiğimiz pek çok görev sürekli dikkat gerektirir.

Kaynak: MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI, Psikoloji 1 kitabı.