Çıkarım Nedir, Ne Demektir?

Belli önermelerin kabul edilen veya gerçek olan doğruluklarından, yanlışlıklarından, başka önermelerin kabul edilen veya gerçek olan doğruluklarını, yanlışlıklarını çıkarma, istidlal.

Verilmiş bir ya da daha çok önermeden sonuç çıkarma edimi. Doğruluğu doğrudan doğruya bilinmeyen bir önermenin, doğru olarak kabul edilmiş olan başka önermelerle bağlantısına dayanarak doğruluğunu çıkarma işlemi. Şu biçimde de söylenebilir: “Belli önermelerin kabul edilen ya da gerçek olan doğruluklarından ya da yanlışlıklarından, başka önermelerin kabul edilen ya da gerçek olan doğruluk ya da yanlışlıklarını çıkarmak.”

Önce gelen önerme ya da önermeler doğru ise çıkarılan sonuç da doğrudur, yanlışsa sonuç da yanlış olur. Çıkarımın kendisinin yanlış olması söz konusu değildir: Bütün iki bacaklılar insandır. Kuş iki bacaklıdır. Kuş insandır. Burada çıkarım doğru yapılmıştır; ama yanlış olan birinci önermeden çıkan sonuç da yanlış olmuştur.

Çıkarımlar iki ana türe ayrılır: 1. Tek bir öncülden sonuca ulaşılan, yani biri öncül diğeri sonuç olmak üzere, iki önermeden oluşan doğrudan çıkarımlar. 2. En az iki öncül ve bir sonuç önermesinden kurulu olan, yani en az üç önermeden oluşan dolaylı çıkarımlar. Bu çıkarım, aralarında ortak bir orta terimin bulunması nedeniyle iki ya da daha çok önermeden yapılır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım