Yüksek Kültür Nedir?

Yüksek kültür yahut elit kültür; entelektüel, estetik ve sanatsal uygulama ve görüşleri bakımından daha dar gruplarda ve ortamlarda yer alan kesimlerin kültürel seçeneklerini tarif etmektedir. Yüksek kültür, görece iyi eğitim almış ve entelektüel ilgileri gelişmiş az sayıdaki kişinin ilgi duyduğu klasik müzik, ciddi edebiyat, estetik, yüksek sanat, şiir, dans vb. kültürel ürünleri kapsamaktadır (Marshall, 1998: 591).

Yüksek kültür, büyük oranda kentsel kültür türleri arasına dâhil edilmektedir. Kent dışındaki yerleşim yerlerindeki hâkim kültür halk kültürü ile kentsel kültürün daha dar, seçkin, geniş kitlelere kapalı alanlarındaki kültürlere de yüksek kültür (elit kültür, seçkin kültür) denmektedir.

Kentteki seçkinler arasında yaygın olan bu kültür, saraylarda, kültür merkezlerinde, salonlarda, konaklarda, özel mekânlarda, sanat ortamlarında, galerilerde gerçekleşmektedir.

“Yüksek kültür kentlerde yaşayan seçkinler, yani saray, soylular, ruhban sınıfı ve tüccarlar gibi, eğlenceye ve sanata harcayacak kaynakları, zamanı, eğitimi olanlar ve kendilerine sanat üretmek için küçük sayıda bir grup yaratıcı insana parasal yardımda bulunabilenler tarafından destekleniyordu… Ancak iktisadi ve uygulayımsal değişiklikler sonucu köylüler şehirlere gitmeye zorlanınca ve hem serbest zamanları hem de kendi sanat eğlencelerine harcayabilecekleri gelirleri olunca kırsal kökenli halk kültürünü bıraktılar, ticari popüler kültürün müşterileri oldular. Popüler kültür kısa zamanda yüksek kültürün ürünlerini deyaratıcılarını da sayıca geride bırakarak, onun kamudaki ve görünürdeki kültür tekeli konumunu ortadan kaldırdı” (Gans, 2005: 76).

Özensel’e göre (2011: 267) yüksek kültür, bir toplumdaki zevklerin ve entelektüelliğin uğraş alanıdır. Ancak bir toplumdaki halk kitlesinin yaşamını kaliteli kılacak bir faaliyet alanı içinde yer alması mümkün değildir. Bu bakımdan yüksek kültür, bir kültürün fiziksel kalitesi, toplumsal, entelektüel, yüksek ahlaki değerleri ile tanımlanır.

Yüksek kültürün kullanıcıları da iki türlüdür:

“Birincisi, kendileri yaratıcı olmadıkları hâlde kültüre yaratıcı bakış açısından bakan yaratıcı-eğilimli kullanıcılar ve ikincisi, yüksek kültüre katılan ama tıpkı öteki kültürlerin kullanıcıları gibi, yaratıcının yöntemleri ya da yaratıcı olmanın getirdiği sorunlardan çok yaratıcının ürünleriyle ilgilenen, kullanıcı-eğilimli olanlar” (Gans, 2005: 110).

Yüksek kültür ve onun temsilcileri genellikle klasik müzik, bale, tiyatro, şiir ve güzel sanatlarla ilgilenir. Geleneksel olarak yüksek kültür, bir taraftan toplumu oluşturan üst sınıfların kültürü diğer taraftan da topluma hâkim olan daha geniş bir kültürün parçasıdır. Fakat bir toplumdaki toplam nüfusun göreceli olarak daha küçük bir kesimiyle ilgilidir.

Yüksek kültür bir ülkedeki küçük bir grup insana hitap ederken, popüler kültür üretimlerinden biri olan bir televizyon dizisi milyonlarca izleyiciyi kendine çekebilmektedir. Bu anlamda ele alındığında yüksek kültür çoğunluğun kültürüne göre bir alt kültürü oluşturur.

Bütün kültür biçimlerinde olduğu gibi yüksek kültür tartışmalarında da farklı algılara ve yaklaşımlara rastlamak mümkündür. Yüksek kültürü olumlayıp gerekli bulanların yanı sıra yüksek kültürü eleştiren, popüler kültür karşısında olumsuzlayan yaklaşımlar da yok değildir.

Yüksek kültür daha karmaşık, grift, yaratıcı, incelikli, metodik, usullü, zahmetli görülürken bunun karşısındaki kültürler özensiz, hızlı, yüzeysel, usulsüz addedilmektedir. Elbette bütün ayrımlarda olduğu gibi böylesi bir ayrımda da sorunlar olabilmektedir. Her kültürü kendi bağlamından tartışmak, kendi oluşum süreçleri, etkileri, işlevleri, yapısal unsurları, ritüelleri, aktörleri ile birlikte değerlendirmek daha doğru bir yaklaşım olabilir. Elbette yüksek kültür kendi bağlamında bir takım özelliklere sahiptir; bunun yanında halk kültürü, kitle kültürü, popüler kültür de kendi bağlamlarında açıklayıcı roller üstlenebilmektedir.