Temel Hareketler Dönemi (2-6 Yaş)

Çocuk gelişimi, biyolojik, psikolojik ve sosyal gelişime dayalı olan uzun süreli dinamik ve karmaşık bir süreçtir. İlk çocukluk dönemi tüm gelişim dönemleri içerisinde önemli bir süreçtir. Bu dönemde bireyler, algısal, motor, bilişsel, dil, duygusal ve sosyal yeteneklerini geliştirirler (Martinez&Garcia, 2008).

Yaşamın ikinci yılından başlayarak yedinci yılına kadar geçen süre temel becerilerin kazanıldığı dönemdir. Tüm çocukların ortak özellik taşıması ve yaşam için gerekli beceriler olduğundan ”temel beceriler” olarak ifade edilmiştir. Bu dönemde motor gelişim yoğunluktadır. İkinci yılın sonunda, çocuk, bebeklik döneminde gelişen ilkel hareketlerde ustalaşır. Bu dönem öncelikle çeşitli lokomotor, dengeleme ve manipulatif hareketlerin birbirinden bağımsız olarak, daha sonra birlikte, yeterli bir biçimde nasıl kullanılacağının keşfedildiği dönemdir. Koşu, sıçrama ve atlama gibi lokomotor hareketler ve fırlatma, yakalama, vurma gibi manipülatif hareketler çocuklar tarafından farklı algılanan temel hareket yeteneklerinden birkaç tanesidir.

İki yaşından sonra temel hareketler kaba motor beceriler olarak ortaya çıkar. Önce çocuk, kendi bedeninin hareket becerisini anlamak ve bunu denemek için çaba gösterir. Daha sonra bedeni üzerindeki kontrolü ile hareketlerini daha uyumlu ve kontrollü yapmaya başlar. Dönemin sonlarında ise çocuk, uyumlu ve kontrollü gelişmiş hareketlerini mekanik yönden etkili olarak gerçekleştirir. 5-6 yaş döneminde temel beceriler olgunlaşmış olarak görülür. Artık 5-6 yaşındaki çocuklar daha çok lokomotor, manipülatif ve stabil hareketlerdeki temel hareket yeteneklerini geliştirme ve rafine etme işlemiyle ilgilenmeye başlarlar. Çocuğun olgunlaşmasında iyi bir öğretim verilmesi, cesaretlendirilmesinin ve alıştırma olanağı yaratılmasının önemi büyüktür (Altınkök, 2006; Megep, 2007; Şimşek, 1998).

Okul öncesi dönemindeki çocukların vücutları doğal olarak çok esnek ve etkinlik düzeyleri çok yüksektir. Bu yaşlardaki çocuklar çok ilgi çekici bir etkinlikle uğraşmadıkları takdirde uzun süre bir yerde oturamazlar. Koşmak, atlamak, tırmanmak, sürünmek için çok etkin bir şekilde fırsat kollarlar. Yine bu dönemdeki çocukların büyük kas gelişimi, kemik gelişiminden daha ileri düzeyde gerçekleştiği için çocuklar koşma, atlama, tırmanma gibi büyük kaslarla ilgili becerilerde kendilerini daha çok gösterebilmektedirler (Altınkök, 2006:50).

Çocuklar bu dönemde hareket ettikçe potansiyellerini arttırabilmektedir. Artık yer çekimi kuvvetiyle mücadele etmek zorunda değildirler ve yer çekimine zıt bir şekilde kaslar üzerinde artan bir kontrol kazanmaktadırlar. Artık bebekliğe özgü olan uzanma, kavrama ve bırakma gibi ham ve etkisiz hareketlerle ilgilenmemektedirler. Bunun yerine çevrelerindeki nesnelerle daha hassas ve kontrollü temas yapabilme yeteneklerini fazla geliştirmektedirler (Demirci, 2007: 13).

Hareket gelişimi, yüksek dereceli becerileri sınırlı hareket alanlarında geliştirmekten ziyade geniş hareket alanlarında geliştirmeye yöneliktir. Temel bir hareket sadece o özel hareketin temel ögelerini içerir. Her hareket modeli diğerlerinden ayrı düşünülür ve daha sonra bir takım kombinasyonlar oluşturmak amacıyla öbürleriyle birleştirilir. Koşu, sıçrama ve atlama gibi lokomotor hareketler ve fırlatma yakalama, vurma gibi manipulatif hareketler çocuk tarafından ayrı ayrı incelenen temel yetenek hareketlerinden bazılarıdır. Bu yetenekler daha sonra çocuk tarafından yavaş yavaş bir takım yollarla kombine edilirler ve bu kombinasyonlar sportif becerileri oluşturur. Temel hareket yeteneklerinin gelişimi çocuğun motor gelişimi için temeldir. Hareket deneyiminin çokluğu, çocuklara kendilerini ve çevrelerini algılayabilecekleri zengin bir bilgi kitlesi sağlar (Demirci, 2007:14).

Temel hareketler döneminin bazı özellikleri şunlardır (Gallahue, 1982):

• Bu dönemde çevresel (deneyim, alıştırma, spor alanları, çocuk parkları, spor yapan bireyler) ve bireysel (motivasyon, yetenek, ilgi) etkenler önemlidir.
• Olgunlaşma hareketin kazanılma sırasını belirlerken, çevresel etmenler de hareketin kazanılma hızını ve düzeyini belirler.
• Deneyim ve alıştırma hareketin olgun düzeyde başarılması için önemlidir.
• Bu dönemde çocuklar arasında hareket yetenekleri önem kazanır. Başarıların birbiri ile karşılaştırılmaları ve öğünmeler ortaya çıkar.
• Temel hareket becerilerinin kazanılması çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi üzerinde önemli rol oynar.
• Temel hareket becerilerinin kazanılmasında önemli faktörler, güç, esneklik, denge, dayanıklılık, hız, çabukluk ve koordinasyondur.
• Bir beceri önce ilkel düzeyde kazanılır daha sonra gerekli düzenlemeler yapılarak geliştirilir (Gallahue, 1982).

Kaynak: ATA-AÖF, GELİŞİM PSİKOLOJİSİ, Yrd. Doç. Dr. Şükrü ADA