Pierce’ta Pragmatizm Nedir?

Charles Sanders Peirce pragmatizm olarak bilinen felsefi hareketin öncüsü olan bir bilim adamı, mantıkçı ve bilim felsefecisidir.

Metafizik fikirlerden deneyimlediğimiz dünyanın ötesinde bir “gerçek” dünya olduğu fikri gibi derinlemesine kuşku duyan Peirce bir keresinde okurlarından şu teorinin ne gibi bir yanlışlığı olduğunu düşünmelerini istemiştir: “Elmas aslında yumuşaktır, ama sadece dokunulunca sertleşir.”

Peirce bu tür bir düşüncede “hiçbir yanlışlık” olmadığını savunur, çünkü ona göre aksini kanıtlamanın imkânı yoktur. Ancak (“elmas” veya “sert” gibi) bir kavramın anlamının kavramın ilişkili olduğu nesne ya da özellikten ve duyularımız üzerinde bıraktığı etkiden geldiğini öne sürer. Bu yüzden denemeden önce elmasın “dokununcaya kadar yumuşak olduğunu” düşünmek de “hep sert” olduğunu düşünmek de yersiz bir hareket olacaktır.

İki teoriye göre de elmas aynı şekilde hissedilecek ve tam olarak aynı şekilde kullanılacaktır. Ancak ilk teori birlikte çalışmak için çok daha zor, bu nedenle de bizim için daha az değerlidir.

Bir kavramın anlamının onun nesnesinin duyusal etkisi olduğuyla ilgili bu fikir pragmatik düstur olarak bilinir ve “hakikatin”, gerçekliğin bizim en çok işimize yarayan açıklaması olduğu inancı olan pragmatizmin kurucu ilkesi haline gelmiştir.

Peirce’nin başarmaya çalıştığı en önemli şeylerden biri de bilimde, felsefede ve teolojideki pek çok tartışmanın anlamsız olduğunu göstermektir. Bunların genellikle gerçekten ziyade kelimeler hakkındaki tartışmalar olduğunu, çünkü bu tartışmaların duyular üzerinde hiçbir etkileri olmadığını iddia eder.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı