Günümüzün haber akışı, tüketicilerin ilgisini daha uzun süre canlı tutmak için genellikle toplumsal, kişisel duyguları ve gündemi öne çıkarmayı hedefliyor. Bu yaklaşım içerik bombardımanıyla birleştiğinde haber akışını oldukça stresli ve duygusal açıdan yıpratıcı bir biçime sokuyor. Bu durumda stratejik düşünme becerinizi geliştirmeniz, haberlere daha belirgin ve faydalı hedefleri gözeterek bakmamıza yardımcı olabilir.

Kabul edilebilir ki bugünün haber akışı çoğu zaman bir kâbusa dönüşebiliyor. Sosyal medyada ve 7/24 saat yayın yapan haber kanalları arasında dolaşırken her zaman bir felaket, kontrol edilemez bir kriz ya da bir salgın hastalık haberi orada öylece sizin için duruyor. Sanki sürekli olarak bir kıyametin eşiğinde yaşıyormuşuz gibi hissediyoruz ve bundan kurtulsak bile öte yanda bir başka yıkıcı haber sabırla ellerini ovuşturarak bizi bekliyor.

Bütün bu haber akışı stresli, bunaltıcı ve duygusal olarak oldukça yıpratıcı. Bu durumda akıl sağlığınız elinizden gitmeden önce sürekli olarak olumsuz haberlere maruz kalmayı bırakmanız gerekiyor. Ama bunu kolayca yapamazsınız. Çünkü tüm handikaplarına rağmen olanı biteni bir şekilde öğrenebilmek için haberleri takip etmeniz gerekir.

Haberler dünyada neler olup bittiği, liderlerin güçlerini nasıl kullandıkları ve başka insanların statükoyu değiştirmek için neler yaptıkları hakkında bilgi sahibi olmanızı sağlar. Bu bilgiler yeterince kişi tarafından paylaşıldığında, iktidardakileri sorumlulukları konusunda denetlemek ve gelecek vadeden yeni fikir ve projelere toplumsal destek sağlamak için kullanılabilir. İşte bu nedenle dürüst, doğru ve objektif gazetecilik, özgür ve demokratik bir toplumun temel taşı olarak kabul edilir.

Haberleri bütün olumsuz psikolojik etkilerinden kurtularak takip etmenin öncelikli yolu, artık edilgen tüketiciler olmayı bırakmamızdır.

İlgili konu: Bilgi bombardımanına maruz kalanlar için “yaygara darboğazından” çıkmanın yolları…

STRATEJİK DÜŞÜNÜN!

Stratejik düşünme, esasında meta-düşünme, yani kendi düşünceniz üzerine düşünmedir. Bu, birkaç geri adım atarak kendi dünya görüşünüzü dışarıdan görmeyi ve bilinçli olarak sorgulamayı içeren bir süreçtir. Bu süreçte dünya görüşünüzü nasıl inşa ettiğinizi değerlendirirsiniz. Örneğin yetiştirilme tarzınızın, eğitiminizin, içinde bulunduğunuz toplumun ve yaşadığınız deneyimlerin kim olduğunuzu şekillendirmedeki rolünü kavrayabilirsiniz. Fakat bu yeterli değildir ve bunu bir adım daha ileri götürmeli ve hangi tür bilgilerin görüşlerinizi değiştirebileceğini, bilgiye neden bu denli değer verdiğinizi ve bu değerin bugün hâlâ bir anlam ifade edip etmediğini sorgulamalısınız.

Bütün bunlar hem açık fikirli hem de meraklı olmayı gerektirir. Sonucunda bazı konularda yanıldığınızı anlayabilirsiniz. Hayatın kesinlikleri konusunda şüpheye düşebilir ve sizi rahatsız eden bakış açılarını alternatif olarak değerlendirmeye alabilirsiniz. Korkmayın, bu son derece normaldir. Bu adımların her biri hakikat arayışının vazgeçilmez bir parçasıdır.

Gelelim haberlere… Haberlerin duygusal açıdan bu kadar yıpratıcı olabilmesinin bir nedeni sadece gerçekleri yansıtan bir kaynak olmamasıdır. Ele alınan konuların taşıdığı duygusal nitelikler, riskleri yanlış hesaplamamıza, gelecekten gereksiz yere korkmamıza ve stres seviyemizin artmasına yol açabilir.

Bunun nedeni beynimizin bazı haber kategorilerine verdiği farklı tepkilerdir. Haberlerde işlenen rahatsız edici olaylara daha fazla dikkat ederiz ve zihinsel kapasitemizin büyük bir kısmını bunlara ayırırız. Haber medya şirketleri de tabii ki bunun farkındadır ve tıklanma ve izlenme oranlarını artırmak için söz konusu bilişsel eğilimlerimizi bir şekilde kullanır, tabiri caizse taciz ederler. Yakın zamanda PLOS One‘da yayınlanan bir çalışma, olumsuz duygulara yönelik haber başlıklarının tam da bu amaçlarla haber şirketlerince 2000 yılından bu yana %104 oranında artırıldığını ortaya koymuştur. ¹

Stratejik düşünme, medyanın sunduğu haber başlıklarının duygularınızı ya da dünya görüşünüzü etkilemesine izin vermeden haber akışına dâhil olmanıza yardımcı olur. Önemli olan haber başlıklarına herhangi bir tepki göstermek değildir. Mesele Sözcü TV‘nin ya da A Haber‘in size ne anlattığını düşünmeniz değildir. Asıl konu dünyanın nereye doğru gittiğine kafa yormanızdır.

Stratejik düşünme egzersizleri, güncel haber yoğunluğuyla başa çıkmaya çalışmak yerine hangi haberlere ihtiyaç duyduğunuzu tespit etmenize olanak tanıyacaktır. Ayrıca haberlere her gün ne kadar zaman ayırmanız gerektiğini belirlemenize yardımcı olarak zamanınızı boşa harcamamanızı sağlayabilir.

İşte size daha akıllı bir haber tüketicisi olmanıza yardımcı olacak beş ipucu.

1. Stratejik sorular sorun

Haber tüketiminiz hakkında stratejik düşünmeye başlamak için kendinize sorabileceğiniz bazı sorular şunlardır:

• Haberlerden özellikle hangi bilgileri almaya ihtiyacım var?
• Buna göre ne tür haberlere öncelik vermeliyim ve bunu neden yapmalıyım?
• İhtiyacım olan bilgileri edinmemin en iyi yolu hangisidir?
• Haberlere bakmam için en uygun zaman hangisidir ve ne kadar süreyle haber takip etmeliyim?
• Edindiğim bilgiler duygularımı nereye doğru sürüklüyor? Duygularımın sürüklenmesinin nedeni haberlerin dünya görüşüme karşıt olması mı, yoksa bu haberler tarafından yönlendiriliyor olmam mı?

2. Sportifleştirilmiş siyaset haberlerinden uzak durun

Haber merkezleri insanların ilgisini canlı tutmak için özellikle siyasete spor gibi yaklaşır. “Kim önde, kim geride, kim kazanıyor, kim kaybediyor” gibi ifadelerle siyaset mücadelesini sportif bir müsabaka gibi sunuyor. Seçim gecesi yayınları bunun en bariz örneğidir; çünkü her türlü yayın organında, gözünüzün önüne tam anlamıyla bir skor tabelası yerleştirilir. Neredeyse tüm siyasi yayınlar aynı üslubu benimsiyor. Oysa siyaset bir oyun değildir; bunun gerçek hayatta, her ne kadar medya sizi korkutmak için çoğu zaman abartsa da oldukça ciddi ve önemli sonuçları vardır. Tüm bunlar haberlerin daha sinir bozucu ve duygusal olarak yıpratıcı olmasına hizmet eder. Bu bir nevi tuttuğunuz takımın kaybetmesini seyretmeye benzer. Stratejik düşünen kişi, haberlerin bu şekilde “sportifleştirilmesinden” uzak durur.

3. Genel gerçekliği hesaba katın

Haberlerin bizi kendine bağlamasının bir başka yolu da hayret verici, ilgi çekici ve endişe uyandırıcı konuları ele almasıdır. Sonuçta, eğer işlenen konular hep aynı şeyler olsaydı, o zaman bunlar haber değeri taşımazdı. Ancak, zihnimizin olumsuz bilgilere öncelik vermesi nedeniyle, yaşanan tek seferlik olayların genel gerçekliği temsil ettiği sonucuna varırsak gerçeğe ilişkin algımız bozulur.

Uçak kazalarını ele alalım. Birçok insan uçmaktan korkar; çünkü uçak kazaları sık sık haber yapılır. Uçak kazaları evet oldukça dramatik olaylardır ve fakat dramatik oldukları kadar da nadirdir. Genel gerçeklik, ticari uçuşların son derece güvenli olduğu şeklindedir. Günümüzde tüm dünyada uçak kazaları sonucunda meydana gelen ölüm oranı yılda 7,9 milyon yolcu başına sadece 1‘dir. ² Bunu yılda sadece 1 milyon sürücü başına düşen 170 ölümle karşılaştırıldığınızda gerçeği apaçık göreceksinizdir. ³

Aynı durum diğer birçok gündem konusu için de geçerlidir. İnfial yaratan hukuk davaları mı? Düşündüğünüz kadar yaygın değildir. Köpekbalığı saldırıları peki? Belgesel kanallarının abartısına kapılmayın. Şiddet suçlarına ne dersiniz? Belli dönemlerde artış gösterse de genel olarak nüfusa oranla azalma eğilimdedir.

4. Ana nedenleri ve olası sonuçları ortaya çıkarın

Sadece olası sonuçların sık sık haber yapılması, olayların temel nedenlerini görmemizi engelleyebilir. Örneğin, birçok insan ülkenin ekonomik gidişatı hakkında devlet başkanına itibar ediyor ya da onu suçluyor. Ancak devlet başkanların ekonomi üzerinde pek çok nedenden ötürü çok az kontrolü vardır. Bunların arasında uygulanan ekonomi politikalarının anında değişim yaratmaması, devlet harcamalarının ekonomi dediğimiz deryanın çok küçük bir bölümünü oluşturması ve hiçbir ülke yönetiminin küresel ekonomik eğilimleri kontrol edememesi gibi nedenler vardır.

Stratejik düşünen kişi, suçu en uygun ve kolay hedefe yüklemek yerine, bir şeyin hangi nedenlerle meydana geldiğini düşünmek için daha derine inmelidir. Bir olay üzerindeki yapısal güçlerin doğasını anlamak, genellikle o olay sonucunda yaşanan krizin doğasını anlamaya başlamanın bir yoludur.

5. Dünyaya bakış açınızı genişletin

Birden fazla haber kaynağını okuyun. Ancak düzenli bir Sözcü okuyucusuysanız bunun yanında Cumhuriyet‘i de okumanızın size hiçbir şey kazandırmayacaktır. Aynı zamanda yalnızca A Haber‘i ve Yeni Şafak‘ı takip ediyorsanız dünyaya dönük bakış açınız bir çerçevenin dışına çıkamayacaktır. Bunları yapmak, yani kendi bakış çerçevenizin dışına çıkmamak, muhtemelen zaten sahip olduğunuz dünya görüşünü, örneğin karşı tarafın “ahmak” olduğu fikrini sizin için teyit etmekten başka bir işe yaramayacaktır. Bunun yerine “tamamen karşıt” kaynakları da okumanız gerekiyor. Sonuçta unutmamalısınız ki müşteri değilseniz, ürün olursunuz..

Ayrıca uluslararası haber ajanslarını, örneğin Reuters, Associated Press ve The Economist gibi daha adil, daha objektif ve gerçeklere dayalı haberciliğe öncelik veren haber kaynaklarını da dışarıdan bakışı görebilmek için farklı alternatifler olarak değerlendirmelisiniz.

Zaman içinde haber kuruluşları, toplumun iyiliği için haber yapmaya öncelik verebilir. Ancak şimdilik, daha iyi haberler almanın tek yolu daha akıllı tüketiciler olmamızdır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım

1. Rozado, D,. Hughes, R. ve Halberstadt, J., (2022). Longitudinal analysis of sentiment and emotion in news media headlines using automated labelling with Transformer language models. PLOS One, 17 (10): e0276367. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0276367
2. MIT News, Study: Commercial air travel is safer than ever, erişim: 01.04.2024, https://news.mit.edu/2020/study-commercial-flights-safer-ever-0124
3. Statista, Fatality rate per 100,000 licensed drivers in the U.S. from 1990 to 2020, erişim: 01.04.2024, https://www.statista.com/statistics/191660/fatality-rate-per-100000-licensed-drivers-in-the-us-since-1988/