Plinius ya da uzun adıyla Gaius Plinius Secundus Maior, (kısaca Büyük Plinius ya da Yaşlı Plinius) M.S. 23 ila M.S. 79 yılları arasında yaşamış olan Yunan yazar, coğrafyacı ve filozoftur.

Plinius varlıklı bir ailenin çocuğudur. Eğitimini Roma’da tamamlamıştır. 23 yaşındayken askerliği yapmak için Almanya’ya gitmiştir. Burada süvari komutanlığına kadar yükselmiştir. Askerliğini tamamladıktan sonra Roma’ya geri dönmüş ve burada hukuk eğitimi almıştır.

İmparator Nero’nun hükümranlığının sonlarına doğru İspanya’ya procurator olarak atanan Plinius burada tam bir sefahat sürmüş ve hayatını okuyup ve yazmaya adamıştır. Çalışmaya olan bağlılığı ve araştırma tekniğinin özgünlüğü, yeğeni Genç Plinius tarafından anlatılmıştır. MS 69 yılında Plinius’un Almanya’daki askerliği sırasında birlikte görev yaptığı Vespasian tahta geçmiştir ve böylece Plinius da tekrar Roma’ya dönerek devlet kademesinde çeşitli resmî görevler üstlenmiştir.

Plinius’un devlet kademesindeki son görevi Napoli Körfezi’ndeki filonun komutanlığı olmuştur. Bu bölgede sorun teşkil eden korsan eylemlerini bastırmakla görevlendirilmiştir. Daha sonra Vezüv Yanardağı’nın patlamasından kaynaklandığı anlaşılan bir bulut oluşumundan haberdar olmuş ve hem bunun nedenini tespit etmek hem de dehşete düşen halka güven vermek için filosunu bölgeye yöneltip burada karaya ayak basmıştır. Yeğeni Genç Plinius’tan okuduğumuza göre, volkanik faaliyetten kaynaklanan kül ve dumandan etkilenen Plinius 24 Ağustos 79 tarihinde ölmüştür.

Plinius’un Çalışmaları

Plinius, bilim tarihindeki yerini, dönemine ait bilgileri derlemek amacıyla kaleme aldığı, insanlık tarihinin ilk ansiklopedisi sayılan dev yapıtına borçludur. “Doğa Tarihi” (Naturalis Historia) adı altında birleştirilmiş 37 kitaptan oluşan bu yapıt, 500’e yakın Yunan ve Romalı yazarın bıraktığı iki bini aşkın kitabın içeriğinden özetlenmiş yoğun bir bilgi derlemesidir.

Yunanca bitki ve hayvan adlarının Latince karşılıklarını veren terimleme çalışmaları yapıtın ününün bugüne değin süregelmesini sağlamıştır.

Plinius MS 35 yılında babası tarafından Roma’ya getirildi ve babasının arkadaşı olan Pomponius Secundus’dan şiir ve askeri yöneticilik eğitimi aldı. Remmius Palaemon ve Arellius Fuscus’un gramer ve retoriğinden etkilenen Plinius muhtemelen onların öğrencisiydi. M. İlin – E. Segal “İnsan Nasıl İnsan Oldu” isimli kitabın 332. ve 333. sayfalarında Plinius hakkında şunlar anlatılmaktadır:

“İnsanlığın deneyimlerini, kitaplarında damla damla toplamış olan Eski Çağ bilginlerini unutmak büyük nankörlük olur. Tembelliğini ve açgözlülüğünü örnekleriyle gördüğümüz aynı Roma’da gecesini gündüzünü bilime veren çalışkan insanlar da vardı. Bir tabiat bilgini, amiral ve devlet adamı olan Plinius bunlardan biriydi.”

Plinius az uyur, az yerdi. Gün ve gecelerini, coğrafyacıların, astronomların, tabiat bilginlerinin ve doktorların kitaplarını okumakla geçirirdi. Kitap üstüne kitap okur, not tutar, düşünür, kıyaslamalar yapardı. Gezilerinde ve savaşlarında çok şey görmüştür.

Geriye dönüp bakıldığında, Plinius’un etkisinin birbiriyle ilgisi olmayan bir dizi olguyu metodik bir şekilde bir araya getirme yeteneğine, başkaları tarafından göz ardı edilen ayrıntıları fark etme konusundaki sezgiselliğine ve hem gerçek hem de kurmaca verileri birbirine bağladığı oldukça etkileyici öykülerine dayanmaktadır.

Çeşitli mitlere ve bunlardan doğan mübalağalara bağlı olduğundan kesin olmamakla birlikte, Plinius’un büyüye ve batıl inançlara olan düşkünlüğünün onun bilimsel ve tıbbi teorilerinin şekillenmesine yardımcı olduğu söylenmektedir. Örneğin Plinius bir bitki, hayvan ya da madenin dış görünüşü ile bir hastalığın fiziksel belirtileri arasındaki benzerliğin, o bitkinin, hayvanın ya da madenin tedavi edici özelliğine işaret ettiğini düşünmüştür.

Gaius Plinius Secundus (Büyük Plinius)

Avrupa Orta Çağ’ında büyük manastır kütüphanelerinin çoğunda eserlerinin kopyaları bulunan Plinius vesileyle bunlar Avrupa edebiyatında önemli yer edinmiştir. Hatta daha güvenilir bilgilerin eksikliği, iddialarının test edilememesi gibi nedenlerle otoritesini uzun yıllar korumuştur.

Plinius’un çalışmalarına yönelik ilk eleştiri Niccolò Leoniceno tarafından 1492’de Ferrara’da yayımlanmıştır. Bundan sonra daha fazla kişi onun teorilerini sorgulamaya başlayınca Plinius’un etkisi azalmış ve 17. yüzyılın sonuna gelindiğinde dönemin önde gelen bilim insanları tarafından çalışmaları reddedilmiştir. Ancak Plinius’un özellikle edebiyat alanındaki yazarlar üzerindeki etkisi azalmamıştır. Örneğin William Shakespeare ve John Milton tarafından ciddiyetle takip edilmiştir.

Plinius’un çalışmaları bir daha asla bilimde bir otorite olarak kabul edilmemiş olsa da 19. yüzyıl Latin akademisyenleri “Doğa Tarihi”ni klasik antik çağın en büyük edebî eserlerinden biri olarak kabul etmiş ve tarihsel önemini kesin bir şekilde ortaya koymuşlardır. Bu eser, 1. yüzyıl Roma’sının samimi bir tarihini edinmek isteyenler için hâlâ değerini korumaktadır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım