El-Kindi (El Kindî)’nin Bilimsel Çalışmaları
Matematikte, sayı sistemi üzerine dört kitap yazmıştır ve modern aritmetiğin büyük bir bölümünün kuruluşunu hazırlamıştır. Arap sayılar sisteminin büyük ölçüde el-Harizmi tarafından geliştirilmiş olduğundan şüphe yoktur, ancak El-Kindi de bu konu üzerine zengin katkılarda bulunmuştur. Aynı zamanda, astronomi ile ilgili çalışmalarında yardım etmesi için küresel geometriye de katkıda bulunmuştur.
Kimyada, baz metallerin değerli metallere dönüştürülebileceği fikrine karşı gelmiştir. Hüküm süren simya ile ilgili görüşlerin aksine, kimyasal reaksiyonların elementlerin transformasyonunu meydana getiremeyeceğinde ısrarlı olmuştu. Fizikte, geometrik optiğe zengin katkılarda bulunmuş ve bunun üzerine bir kitap yazmıştır. Bu kitap daha sonra Roger Bacon gibi ünlü bilim adamlarına rehberlik ve ilham sağlamıştır.
Tıpta, başlıca katkısı, sistematik olarak o zaman bilinen tüm ilaçlara uygulanabilecek dozları belirleyen ilk kişi olması gerçeğini kapsamaktaydı. Bu, hekimler arasında reçete yazmada zorluklara neden olan dozaj üzerine hüküm süren çelişkili görüşleri çözmüştür.
Onun zamanında müziğin bilimsel yönlerine ilişkin çok az şey bilinmektedir. Armoni üretmek için bir araya getirilen çeşitli notaların her birinin belirli bir perdeye sahip olduğuna dikkat çekmiştir. Bu yüzden, perdesi çok düşük veya çok yüksek olan notalar hoş değildir. Armoninin derecesi notaların frekansına bağlıdır, vb. Aynı zamanda bir ses çıkarıldığında, bunun havada kulak zarına çarpan dalgalar oluşturduğu gerçeğini ileri sürmüştür. Eseri perdenin belirlenmesi üzerine bir terkim usulünü içermekteydi.
O, üretken bir yazardı: onun tarafından yazılan kitapların toplam sayısı 241 idi. Göze çarpanları, aşağıdaki gibi bölünmüştü: Astronomi 16, Aritmetik 11, Geometri 32, Tıp 22, Fizik 12, Felsefe 22, Mantık 9, Psikoloji 5, ve Müzik 7.
Buna ilaveten, onun tarafından yazılmış çeşitli biyografiler, gelgitler, astronomi ile ilgili cihazlar, kayalar, değerli taşlar vb. ile ilgilidir. Aynı zamanda, Yunanca eserleri Arapça’ya çeviren ilk tercümanlardan biriydi, fakat bu gerçek onun sayısız özgün eserleri tarafından büyük ölçüde gölgelenmişti. Kitaplarının çoğunun artık mevcut olmaması büyük bir talihsizliktir, fakat mevcut olanlar onun oldukça yüksek alimlik standardını ve katkılarını ortaya koymaktadır. Latince’de Alkindus olarak bilinir ve çok sayıdaki kitabı Cremonalı Gherard tarafından Latince’ye çevrilmiştir. Orta çağ boyunca Latince’ye çevrilen kitapları Risale der Tanzim, İhtiyarat’ül-Ayyam, İlahiyat-e-Aristu, el-Mosika, Met-o-Cezr, ve Edviyeh Murakkaba idi. El-Kindi’nin bilim ve felsefenin gelişimine etkisi, dönemdeki bilimlerin uyanışında önemlidir. Orta Çağda, Cardano onu en büyük on iki dahiden biri olarak düşünmekteydi. Eserleri, gerçekten, yüzyıllar boyunca, başta fizik, matematik, tıp ve müzik olmak üzere çeşitli konuların ilerideki gelişimine öndelik etmiştir.
Kindi’nin Bilime Hizmetleri
Cardano’nun “insanlığın 12 büyük adamından biri” unvanını verdiği Kindi, Orta Çağ biliminin ilerlemesine büyük katkı sağlamıştır. Bunlardan en önemlilerinden birisi, fizik konusunda Einstein’dan çok önce ortaya koyduğu izafiyet teorisidir. Ona göre bütün varlıklar ve onların fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket birbirinden bağımsız ve mutlak şeyler değillerdir. Yine o, zaman için “cismin var olma süresidir. Zamanı cisim ve hareketten ayrı olarak düşünmem mümkün değildir. Ancak zamanla bilinebilen ve ölçülebilen hız ve yavaşlık da hareketin modaliteleridir.” diyor. Hız ve yavaşlık olayını da şu şekilde izah ediyor: Yavaş diye isimlendirdiğimiz şey, uzun zaman içinde; hız ise kısa zaman içinde hareket etmedir.”
Kindi’ye göre zaman, mekân ve hareketin birbirinden bağımsız olmaması durumu, göğe doğru inip çıkan bir insanın yükseldikçe ağacı küçük görmesi, yere yaklaştıkça da büyük görmesiyle ifade etmiştir.
Fizikte çekim ve kütle kanunlarıyla ilgili de deneyler yapan Kindi, ışığın düz hat boyunca yayılması, doğrudan doğruya görme, ayna vasıtasıyla görme, mesafe ve görüş açısının görme üzerindeki etkisi, görme hataları gibi konuları içeren optik biliminde de önemli çalışmalar yaparak kendisinden uzun yıllar sonra gelen Roger Bacon, Gerarde de Cremano, Witelo gibi birçok Batılı bilim adamını etkilemiştir. Doğu’da ise onun en yakın takipçisi, öğrencisi Serahsî’dir. Büyük ölçüde Farabi ve İbn-i Sina’yı da etkilemiştir. Kindi’ye göre ışığın yayılması zamanla sınırlı değildir. Görme, gözden koniksi olarak dağılıp genişleyen ve eşyayı saran ışık sayesinde olmaktadır.
El Kindi bilim tarihinde ilk kez hastalığın şiddet ve tabiatıyla ilaçların dozajları arasında bir ilgi kurulabileceğini ve ilaçların bünyede meydana getirebileceği etkinin ölçülebileceğini düşünerek bilimsel psikofizyolojiyi kurup tıp biliminde de önemli bir çığır açmıştır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
