d’Alembert İlkesi Nedir, Ne Demektir?

D’Alembert, 1743’te yayımladığı Traite de Dynamique adlı yapıtında tüm mekaniği, “eylemsizlik, bileşik hareket ve iki cisim arasındaki denge” ilkeleri üzerine oturtarak, bugün kendi adıyla anılan temel ilkeyi açıkladı: “Bir sistemde, iç eylemsizlik kuvvetleri ile ivmeyi sağlayan dış kuvvetler eşit, fakat ters yönlüdür”.

Dinamik,’ Newton’ın ikinci kuramına göre kurulan hareket denklemleriyle tanımlanır; bir sisteme etki eden tüm dış güçler dengede olmazsa ivmeye yol açacaktır. “D’Alembert ilkesi, ” bütün dış güçlerin bileşkesi olan kütle çarpı ivme de bir güç (kinetik güç) olarak hesaba katıldığında, sistemin dengede olacağını, yani bir statik problemi gibi incelenebileceğini belirtir, ilk bakışta Newton kuramının basit bir tekrarı gibi gözüken bu ilke, hem problemlerin çözümünde kolaylık sağlamakta, hem de mekaniğin varyasyonlar yöntemiyle tanımlanması için ortam hazırlamaktadır. Gerçekten de, dinamik problemlerinde, kütle merkezinin çevresindeki güçlerin momentlerinin alınması gerekirken, statikte herhangi bir nokta çevresinde hesaplanan momentlerin dengede olması problemin çözümünü çok kolaylaştırır.

Mekanikte işin tanımı, güç çarpı sistemin gücün etki ettiği yöndeki yer değişimi olduğundan,“d’Alembert ilkesi,” bir sistemin her türlü yer değiştirmesi sonucu kinetik güç ile bütün dış güçlerin yol açabileceği iş fonksiyonlarının toplamının sıfır olabileceği şeklinde de ifade edilebilir. Bu, özellikle bazı bağlantı koşulları sağlayan sistemlerin analizinde yararlıdır, çünkü bağlantıyı bozmayacak güçler net olarak hiç iş yapmayacaktır. Enerjinin korunumu yasası ve mekaniğin varyasyonel formülasyonu da, statik problemlerinde geçerli olan toplam sıfır iş ilkesinin, d’Alembert sayesinde, dinamik problemlerine uygulanmasından doğar.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)