Nesnelere yönelen özne onlar üzerine düşünerek, zihinsel bir etkinlik geliştirir. Bu etkinlik sonucu kavramlara ve kavramlardan da önerme ve çıkarımlara varılır.

Bu süreçte bilgi, sadece sujenin objeyi algılaması ile ortaya çıkmaz. İnsan zihninde bilginin oluşmasını sağlayan, suje ile obje arasındaki ilişkiyi kuran bağlar vardır. İşte bu ilişkiyi kuran bağlara bilgi aktları denir.

Bilgi aktlarının başlıcaları şunlardır:

• Algılama
• Düşünme
• Anlama
• Açıklama

BİLGİ AKTLARI

Algı ya da algılama aktı

Algı aktı, bize çevremizi tanıtır ve biz çevremizdeki şeylere önce algı aktıyla yöneliriz. Algı aktı duyu organlarımızın görme, işitme, koklama, dokunma, tat alma gibi işlevleri ile gerçekleşir.

Algı aktı suje ile somut varlıklar arasında fiziksel bir bağ kurabilir. Mesela limonun ekşiliği bilgisine, dilimizle limona temas ettiğimizde, algı aktıyla ulaşırız. Bir canlının örneğin köpek olduğu bilgisine, görme aktımızla ya da onu havlamasını duyarak işitme aktımızla ulaşabiliriz.

Özetle, algı aktı somut nesneler hakkında bilgi edinmeyi sağlar. Örneğin; “Elimdeki elmanın rengi kırmızıdır.” şeklindeki bilgiyi algı aktıyla sağlarız.

Algı aktının gerçekleşmesinde duyu organlarımız birlikte çalışır. Nesnelerin rengini, şeklini, düzenini kokularını vb. algı aktıyla biliriz.

Düşünme aktı

Düşünme aktı sadece gözle görünür elle tutulur (somut) varlıkları içine almaz. Sayılar, kavramlar, geometrik şekiller gibi soyut varlıkları da kapsar.

Algı aktı insan ile dış dünya arasında bağ kurar. Düşünme aktı ise hem dış dünyayı hem de düşünsel dünyayı (sayılar, kavramlar vb.) içine alır. Yani düşünme aktı tüm varlık alanlarını içine alır.

Çevremizdeki her şey reel varlık alanına aittir ve algı atkıyla bilinebilir. Sayılar, geometrik şekiller, cebir denklemleri gibi ideal varlık alanına ait olan şeyler ise ancak düşünme aktıyla kavranabilir. Örneğin; üçgenin iç açılarının toplamının 180 derece olduğunu bilmek düşünme aktıyla ulaşılan bir bilgidir.

Anlama aktı

Anlama aktıyla özne, gerçekleşen bir olgunun ne maksatla yapıldığını kavrar. Anlama aktı, doğruyu bütünüyle sezgisel ya da zihinsel olarak kavramaktır.

Özne gerçekte olan varlığı kavrayabilir veya anlayabilir. Anlama aktı doğruyu bütünüyle kavramayı içerdiğinden, sezgisel ya da zihinsel içerikli olabilir. Örneğin birinin gözlerine bakarak gözlerindeki hüzünden onun üzgün olduğunu anlamak, anlama aktı ile mümkün olabilir.

Açıklama aktı

Öznenin nesne hakkında edindiği bilgileri nedenleriyle, gerekçeleriyle veya kanıtlarıyla adım adım anlaşılmasını sağlar.

Açıklama mantıksal bir bilgi türü olup, bir şey hakkında ilk bilgiden kalkarak adım adım son bilgiye doğru giden bir sıra içerir. Örneğin, havaya atılan taşın yere düşme bilgisinin yer çekimi kanunuyla belirtirken açıklama aktını kullanırız. Suya atılan bir cismin sudaki durumunu açıklamak için de açıklama aktını kullanırız.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım