Ariusçuluk (Aryanizm)

İskenderiyeli papaz Arius’un Hristiyanlık anlayışına, Ariusçuluk veya Aryanizm adı verilmektedir.

Ariusçuluk ya da Aryanizm, Hristiyan felsefesinde önemli bir yere sahiptir. Arius metafiziksel düşünce sistemi içinde akılcı bir anlayış geliştirmiştir. Arius’un Histiyanlığa dönük bu fikirleri kiliseyi yüzyıllar boyunca uğraştırmış, Augustinus gibi birçok kilise bilginini kendisini çürütebilmek için çaba harcamaya zorlamıştır.

Ariusçuluğa göre baba-oğul-kutsal ruh üçlemesi Hristiyanlığı üçtanrıcılık anlayışına götürmektedir. Bu da Yunan çoktanrıcılığının bir başka biçimidir. Bu geleneksel üçlemede birbiriyle kaynaşmış bir güçler eşitliğinden dem vurulmaktadır. Oysaki elde bulunan İncillerin açık anlamları, baba’yı tek tanrı olarak vermektedir. Oğul bir Tanrı değil, Tanrı’nın, yani baba’nın yarattığı bir varlıktır. Bu da onun baba’nın gücüne denk bir güce sahip olmadığını anlatmaktadır.

Ariusçuluk ya da Aryanizm için İncillerdeki anlatıma göre baba ile oğul aynı töz’den varlıklar değillerdir. Zira aynı tözden olsalardı aynı derecede yetkin iki güç olmaları gerekirdi. Bu ise eşit güce sahip iki Tanrı’nın varlığını kabul etmek demektir ve çoktanrıcılıktır. Kaldı ki Kutsal Ruh değişmez ve bölünmezdir. Kutsal Ruh Tanrı’nın içkin niteliği ve Tanrılık gücüdür. Oğul sonsuz değil, sonludur; yaratan değil, yaratılandır; etkin değil, edilgindir; sebep değil, sonuçtur. İnciller bize tek Tanrı olduğunu ve onun da Kutsal Ruh olduğunu söylemektedir.

Arius tarafından geliştirilen bu yaklaşım, çağın triteizm anlayışına karşı bir Arianusçuluk olarak belirmiş ve döneminde çok önemli bir yer kaplamıştır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: “Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar”, Cilt: 1 A-D, s. 97-98, Orhan Hançerlioğlu