Varlığın Önselliği Ne Demektir?

İbn Sînâ’ya göre insan aklında (nefs) önsel olarak şekillenen (tertesimu fi’n-nefs irtisâmen evveliyyen) üç kavramdan söz edilebilir: Mevcut/var, şey ve zorunlu (ez-zarûrî).

Aklın ilk hamlede kavrayıp anladığı bu kavramlar aynı zamanda en genel kavram özelliğini de taşıdıklarından, hem kavramsal bilginin (tasavvur) hem de önerme bilgisinin (tasdîk) temelini oluşturmaktadırlar. Ayrıca bunlar, herhangi bir devir ve teselsüle düşmeden öğrenimin imkânını ispata yarayan birer ilke durumundadırlar.

İbn Sînâ mevcut ve şey gibi zorunlu ve imkânsızla birlikte mümkünü de bizim her türlü tasavvurumuzun temelini oluşturan ve kendisinden daha açık bir şeyle tarif edilmesi sözkonusu olmayan önsel bir kavram olarak telakki etmekte ve bu nitelikleri dolayısıyla onları tanımlamamızı sağlayacak cins ve fasıllarının bulunmadığına işaret etmektedir.

O, zorunlu, imkânsız ve mümkünün tanımları yapılmaya teşebbüs edildiğinde, kaçınılmaz bir şekilde bu üç kavramın birbirinin tanımlarında yer alacağının ve bunun da ilk bakışta bir kısırdöngü izlenimi vereceğinin farkındadır. Ancak o, bu kısırdöngü izlenimini zorunlu, imkânsız ve mümkün arasında kurduğu öncelik-sonralık ilişkisiyle çözdüğünü düşünse de bu kavramlara dair tarif olarak verilen her şeyin nihaî tahlilde, onları anlamamızı sağlayan birer “işaret” ve “açıklayıcı söz” olduğunu kabul etmektedir.