Araştırma konusu olan olay, nesne ya da durumun özelliklerini tasvir etmek ve tanımlama amacına dayanır. Türleri: gözlem, anket, test, olay incelemesi, görüşmedir.

GÖZLEM

Psikolojide üç türlü gözlem kullanılmaktadır:

• a) İç Gözlem (içe bakış): Bir uyarıcının etkisiyle bireyin yaşadığı duyguları kendi kendini gözlemleyip elde ettiği bilgileri araştırmacıya aktarmasıdır. Örneğin, kişiliğin incelenmesinde önemli bir yeri olan ‘kendi kendini değerlendirme soru cetvelleri’ iç gözlemin bir türüdür. Bu yöntem objektif olmadığı için eleştirilse de tümüyle terk edilmemiştir.
• b) Doğal Gözlem: İncelenen olayların kendi doğal ortamında, müdahalede bulunulmadan ve gözlem yapılan kişilerin haberi olmaksızın gözlemlenmesidir. Gözlem doğal koşullarda gerçekleştiği için gözlenen olayın tekrarlanması mümkün değildir. Örneğin, gruba uyum veya uyumsuzluk davranışlarının belirlenmesi amacıyla anaokulunun bahçesinde oyun oynayan çocukların gözlemlenmesi ya da lokum testi çalışmasında gelişim dönemleri boyunca davranışlarının doğal ortamda takip edilmesi gibi.
• c) Sistematik Gözlem: Araştırmacının belirli teknikleri kullandığı, olayların yeri, zamanı ve koşullarının gözlemci tarafından önceden hazırlandığı gözlem biçimidir. Bireylerin davranışlarının belli yönlendirmeler yapılarak izlendiği bu yöntemde araştırmacı görüşme ve gözlem çizelgeleri hazırlayabilir, soru kağıtları ve test gibi araçlardan yararlanabilir. Ses kasedi, video gibi aletlerle kayıt yapabilir. Gözlenen gözlendiğinin farkındadır. Sistematik gözlemde koşullar, araştırmacı tarafından oluşturulduğu için tekrarlanabilir ve ayrıntılı şekilde gözlem yapılabilir.

ANKET (TARAMA)

Belli kişilerin ya da grupların bir konu üzerindeki duygu, düşünce ve deneyimlerini anlamak için belli bir plana göre hazırlanmış olan soru listeleridir.

Geçerliliği ve güvenilirliği düşük olmasına rağmen kolay, ucuz oluşu ve çok sayıda kişiye ulaşma imkânı sağlaması açısından en çok kullanılan tekniklerden biridir. Bu yöntemde en önemli nokta örneklem seçimidir.

Örneklem: Belli bir evrenden belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeteneği yeterli kabul edilen küçük kümedir. Örneğin, üniversitelerle ilgili bir araştırma yapılması düşünüldüğünde Türkiye’deki tüm üniversitelerin araştırılması mümkün olmadığından sadece belli sayıda okul seçilerek araştırma yapılır. Araştırma sonucu tüm üniversitelere genellenir.

GÖRÜŞME

Bireyin kişiliği hakkında bilgi sahibi olmak amacıyla uygulanan ve bireyin düşünce, duygu, davranış ve tutumlarını saptamak amacıyla yüz yüze konuşmaya dayalı olan yöntemdir.

İş konulu görüşmelerde bireyin kişiliğinin işe ve iş ortamına uygunluk derecesi saptanmaya çalışılırken, danışma amaçlı görüşmeler psikolojik problemlerin çözümü için uygulanır.

Bu yöntem, görüşmeyi yapan kişiye dayandığından oldukça öznel bir yöntemdir. Güvenilir bir görüşme için görüşmeci alanında uzman olmalıdır. Görüşülen kişinin yanlış cevaplar verme ihtimaline karşı önceden tedbir alınır.

VAKA (OLAY) İNCELEMESİ

Bazı durumlarda insan davranışını tanımlamak pek kolay olmaz. Olayın derinine inmek gerekir. Geçmiş yaşamının ve çevrenin davranışlara nasıl etkide bulunduğunu öğrenmek amacıyla bireyin biyografisinin (hayat hikâyesinin) çıkarılmasına dayalı olan bu yöntem daha çok klinik psikolojide kullanılmaktadır.

TEST

Birden fazla insanın davranışlarını karşılaştırmak amacıyla uygulanan sistematik ölçme tekniğidir. Dikkat ve bellek gibi zihinsel süreçler, zekâ gibi yetenekler, kişilik özellikleri, tutumlar, ilgiler test veya ölçek adı verilen ölçme araçları ile ölçülür.

Kaynak: MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI, Psikoloji 1 kitabı.