Alfred North Whitehead
Alfred North Whitehead İngiliz bir matematikçi ve filozoftur.
Mantıksal pozitivizm olarak bilinen felsefi akımın ve Viyana Çevresi olarak adlandırılan filozoflar grubunun içinde yer alan önemli isimlerden biri olan Alfred North Whitehead Ramsgate, Kent, Birleşik Krallık’ta doğdu, Cambridge, Massachusetts, ABD’de öldü.
1880–1910 arasında matematik üzerinde çalışan Alfred North Whitehead 1910–24 arasında fizik, bilim felsefesi, eğitim pratik ve teoriği üzerine çalışmalarda bulundu. 1924–47 arasında daha önce hiç düşünmediği bir dalda Harvard Üniversitesi’nde felsefe profesörü oldu, metafizik hakkında yazdı. Bertrand Russell’la beraber Principia Mathematica kitabını yazdı. Tanrı’yı İbrahimi dinlerden daha farklı bir şekilde anlamıştır.
Alfred North Whitehead önemli bir matematikçi, mantıkçı, eğitimci ve filozoftur. Whitehead‘in düşüncesinin baş döndürücü karmaşıklığı ve yazılarının olağanüstü edebî kalitesi, onu Batı külliyatında en çok alıntılanan; ancak en az okunan filozoflardan biri hâline getirmiştir.
Bertrand Russell ile Principia Mathematica üzerine yaptığı ortak çalışmalarla tanınsa da özellikle süreç metafiziği alanında felsefeye son derece yenilikçi katkılarda bulunmuştur.
Alfred North Whitehead doğuştan bir İngiliz ve örgün eğitim almış bir matematikçiydi. Öğrencileri tarafından bir öğretmen olarak büyük saygı görmüş, vicdanlı ve çalışkan bir yönetici olarak tanınmıştır. Matematiksel yayınlarının büyüklüğü hiçbir zaman yeterli olmadı ve çalışmalarının çoğu, uzmanlaştığı alanlardaki daha çağdaş gelişmeler tarafından gölgede bırakıldı. Yine de çalışmalarının çoğu, mantıksal titizlikten asla ödün vermeden açıklayıcı netlik örnekleri olarak öne çıkmaya devam ederken, “kapsamlı soyutlama” teorisi, “mereotopoloji” olarak bilinen çağdaş biçimsel uzamsal ilişkiler alanında temel olarak kabul edilmektedir.
Whitehead’in uzay ve geometrinin mantıksal ve cebirsel konularına on yıllar boyunca odaklanması ve bunun sonucunda uzam üzerine çalışması, akademik bir matematikçi olarak kariyeri sona ererken yayınlamaya başladığı son derece özgün felsefi çalışmaların bütünleyici bir parçası olmuştur. Bu felsefi çalışmaların ilk halkası, 1919 ve 1922 yılları arasında yayımlanan Enquiry into the Principles of Natural Knowledge, The Concept of Nature ve The Principle of Relativity‘dir. Bu kitaplar bilim ve doğa felsefesini ele alır ve Albert Einstein’ın genel görelilik kuramının ortaya çıkardığı hesaplama sorununun önemli bir eleştirisini içerir. Ayrıca alternatif bir uzay ve yerçekimi teorisi de sunar. Alfred North Whitehead sistemini, zamanı noktasal olmaktan ziyade esasen bütünsel olarak yorumlayan olgu temelli bir ontoloji etrafında inşa etmiştir.
İngiltere’de mecburi emekliye ayrılmakla karşı karşıya kalan Alfred North Whitehead, 1924’te Harvard’da bir görevi kabul etti ve felsefi üretimine burada devam etti. Science and the Modern World (Bilim ve Modern Dünya) adlı eseri, Ortodoks bilimsel materyalizmin özenli bir eleştirisini sunmakta ve ilgili “yanlış konumlandırılmış gerçeklik” ve “basit yerellik” safsatalarının ilk işlenmiş versiyonunu ortaya koymaktadır. İlk yanılgı, bir soyutlamayı somut olarak gerçekmiş gibi ele alma hatasıdır. İkincisi ise gerçek olan her şeyin basit bir uzamsal konuma sahip olması gerektiğini varsayma hatasıdır. Ancak Whitehead‘in metafizik çalışmalarının zirvesi 1929’daki anıtsal Süreç ve Gerçeklik ve 1933’teki Adventures of Ideas ile geldi. Bu kitaplardan ilki, bir ve çok sorununa bir çözüm bağlamında bir eklenti olma mantığını analiz eden kapsamlı ve çok katmanlı bir iç ve dış ilişkiler sistemi sunarken, aynı zamanda doğa felsefesi için bir zemin sağlar. İkincisi, metafizik programı çerçevesinde bir tarih ve kültür felsefesi taslağıdır.
Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım