Anomi ve Sapma Nedir?
Merton’a göre kültürel norm ve hedeflerle bireylerin bu hedeflere ulaşması için toplum tarafından belirlenen araçlar arasında uçurum olduğu zaman anomi ortaya çıkar.
Merton’ın tanımına göre kültür “belirlenmiş bir toplum veya grubun üyeleri tarafından ortak olarak gösterilen davranışları yöneten örgütlü normatif değerler dizisi”, toplumsal yapı da “Toplum ya da grup üyelerinin farklı biçimlerde dahil olduğu örgütlü sosyal ilişkiler dizisi”dir.
Kültürel norm ve değerler ile bunlara uymak için eylemde bulunan grup üyelerinin sosyal olarak belirlenmiş kapasiteleri arasında büyük bir ayrışma meydana geldiğinde anomi meydana gelir (Merton 1968:216).
Başka bir deyişle Merton’a göre anomi, kültürel olarak belirlenmiş hedefler ile bu hedeflere ulaşmak için toplumsal olarak belirlenmiş araçlar arasında kopma olması durumunda ortaya çıkar. Böyle durumlarda bireyler, kültürel hedeflere ulaşabilmek için toplumsal yapının engellemeye çalıştığı bazı davranış tiplerini gösterebilirler. Örneğin bizim toplumumuzda aile önemli bir değerdir ve buna bağlı olarak evlenip aile kurmak önemli bir normdur. Ancak bazı kişiler toplumdaki pozisyonları nedeniyle evlenemeyebilirler, örneğin bir erkek çok düşük sosyal ve ekonomik statüye sahipse, bir işi ya da mesleği yoksa toplumun onayladığı yollarla evlenmekte zorlanabilir. Eğer bu birey evlenmenin gerekli ve doğru olduğuna inanıyor (yani kültürel olarak belirlenmiş hedefe yöneliyor), ama işsiz olduğu için evlenmek istediği kişi ya da bu kişinin ailesi bu evliliğe karşı çıktığı için evlenemiyorsa (yani toplumsal olarak kabul edilen araçlara sahip değilse) anomi meydana gelir.
Bu durumda birey sapkın davranışa eğilim gösterebilir, örneğin evlenmek istediği kişiyi zorla kaçırabilir ya da hırsızlık yaparak evlenmesinin önündeki maddi engelleri aşmaya çalışabilir. Bu örnekte bireyin içinde bulunduğu sapma, kültürel değerlerle bu değerlere ulaşmanın toplum tarafından kabul edilmiş araçları arasındaki bir kopukluktan, diğer bir deyişle toplumun kabul ettiği yollar aracılığıyla toplumun önemli gördüğü değerlere ulaşamamasından kaynaklanmaktadır. Kısacası Merton anomiyi sapkın davranışla ilişkilendirir ve kültür ile yapı arasındaki ayrılıkların disfonksiyonel (bozuk işlevsel) bir sonuç doğurduğunu ve bunun da toplumda sapmaya yol açtığını ileri sürer (Ritzer, 2008: 257). Merton’un bu çözümlemesi, işlevselciliğin suç ve sapkın davranışı açıklama yollarından biridir.
Merton, bireylerin anomi durumunda beş farklı şekilde davrandıklarını, başka bir deyişle anomi durumunda bireyler açısından beş adaptasyon tipi olduğunu belirtmektedir. Bunlar uyum sağlama, yenilik getirme, kuralcılık, vazgeçme ve başkaldırmadır.
(1) Kültürel hedeflere ve kurumsallaşmış araçlara uyum sağlama biçimi, bütün toplumlarda en yaygın şekilde görülen adaptasyon biçimidir. Birey kültürel hedefleri kabul eder ve bu hedeflere toplumun uygun gördüğü kurumsallaşmış araçlarla ulaşmaya çalışır.
(2) Yenilik getirme tipinde kültürel hedefler benimsenir, ancak bu hedeflere ulaşmak için toplum tarafından meşru gösterilen kurumsallaşmış araçlar benimsenmez. Örneğin birey, toplumun maddi zenginlik hedefini kabul edebilir, ama bunun için yasal sınırlar içinde çalışmak şeklindeki kurumsallaşmış araçları reddederek bu hedefe ulaşmak için mesela rüşvet vermek, hükümette nüfuzunu kullanmak, işçileri düşük ücretle çalıştırmak gibi ahlak dışı ve meşru olmayan yollar kullanır.
(3) Kuralcı olma tipinde toplumun uygun gördüğü kurumsallaşmış araçlar meşru olarak kabul edilir ancak bu araçlarla toplumun koyduğu hedeflere ulaşmak mümkün görünmüyorsa, hedefler değiştirilir, daraltılır ve daha küçük hedefler belirlenir. Örneğin, ahlak dışı ya da yasa dışı yollara başvurmaksızın çalışan ama bu şekilde zengin olamayacağını bilen bir devlet memurunun, hedeflerini küçülterek zengin olma hedefini terk etmesi buna örnek olarak verilebilir.
(4) Vazgeçme tipinde birey, hem kültürel hedefleri hem de kurumsallaşmış araçları reddeder. Bireyler hedefleri ve araçları norm olarak benimsemiş ve içselleştirmiş olsalar da kişisel başarısızlık durumunda yenilgi hissini azaltmak amacıyla bireysel kaçış yolları kullanabilir, madde bağımlılığı ya da serserilik gibi uç noktalarda yaşayabilirler (Swingewood, 1998:286).
(5) Başkaldırma, bireyin, mevcut kültürel hedefleri de kurumsallaşmış araçları da reddederek yerine yeni hedef ve araçlar getirmeye çalıştığı adaptasyon tipidir. Örneğin toplumun kültürel hedefi zengin olmak ise birey, sosyal ve politik aktivizm ile zengin olma şeklindeki hedefi reddedip onun yerine sosyal adalet ve eşitlik hedefini getirmeye çalıştığında başkaldırma söz konusudur (Swingewood, 1998: 286).
Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3781, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2595
