İndeterminizm (Belirlenmezcilik) Nedir?
İndeterminizm nedir sorusuna şöyle cevap vermek mümkündür: Zorunsuzluk, belirlenmezcilik isimleriyle de anılan indeterminizm, determinizm anlayışını reddederek evrende meydana gelen her şeyin değişmez yasalarla açıklanamayacağını, nedensellik yasasına bağlı olmadan gerçekleşen olay, olgu ve süreçlerin de bulunabileceğini, insan iradesinin her zaman neden-sonuç zincirine bağlı olarak çalışmadığını ileri süren görüştür. İndeterminizm, insan iradesinin özgür olduğunu savunmaktadır.
İNDETERMİNİZM ve AHLAKİ ÖZGÜRLÜK
İndeterminizme göre insanlar ahlaki eylemlerde bulunurken özgürdür. Çünkü insan eylemlerini etkileyen, belirleyen veya kısıtlayan hiçbir etken yoktur. İnsan kendi özgür iradesini kullanarak özgürce eylemlerini yapar ve bu nedenle kişi davranışlarından sorumludur. İnsan kendini özgür hissettiği için toplumdaki ahlak yasalarına özgürce uymaktadır.
Metafizik alanda tanrıbilimci öğretiler, Tanrı karşısında insanın sorumluluğu sorununu çözebilmek için indeterminizme başvurmak ve elindeliği savunmak zorunda kalmışlardır. Bu düşünceye göre Tanrı her şeyi önceden belirlemiştir; ama, insana da tikel bir elindelik (iyiyle kötüyü seçebilme gücü anlamında us) vermiştir.
Hadiselerin sebepsiz meydana gelemeyeceğini, dünyada mutlak bir başlangıcı, hür bir iradenin yeri olamayacağını kabul eden determinizmin karşıtı olan indeterminizm, ahlakta insan iradesinin hiçbir şarta bağlı olmadığını, içinde bulunduğu şartlarla belirlenmediğini, insanın hür iradesinin sebeplilik kanununa bağlı olmadığını ileri sürer.
İNDETERMİNİZMİN İLKELERİ
- İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgürdür,
- İnsanların eylemleri hiçbir etken tarafından belirlenmez,
- İnsanlar iradelerini kendileri kullanırlar,
- Bireyler ahlak yasalarına özgürce uyarlar ya da uymazlar,
- Bireylerin özgür tercihleri, onlara sorumluluk yüklemektedir.
- Bireyler eylemde bulunurken hem özgür hem sorumludurlar.
İndeterminizm ve Panik Atak Belirtileri Arasındaki Bağlantı
İndeterminizm, evrenin önceden belirlenmiş bir plana göre işlemediği, bunun yerine rastgelelik ve olasılığın rol oynadığı fikridir. Bu inanç, bazı insanlarda panik atak belirtilerini tetikleyebilir veya şiddetlendirebilir.
Nedenler:
- Kontrol Kaybı Korkusu: İndeterminizm, bireyin yaşam üzerinde kontrol sahibi olmadığı fikrini beraberinde getirir. Bu durum, geleceğe dair belirsizlik ve endişe yaratarak kontrol kaybı korkusuna yol açabilir. Panik atak hastaları zaten kontrol duygusuyla mücadele etmektedirler ve indeterminizm bu duyguyu daha da yoğunlaştırabilir.
- Varoluşsal Kaygı: İndeterminizm, yaşamın anlamı ve amacı gibi varoluşsal sorulara da yol açabilir. Bu sorulara kesin cevaplar bulunmaması, bazı bireylerde kaygı ve panik duygusuna neden olabilir.
- Belirsizlik Toleransı: Bazı insanlar belirsizlikle başa çıkmakta diğerlerinden daha zorlanır. İndeterminizm, bu kişiler için tolere edilemez bir belirsizlik seviyesi yaratabilir ve panik atakları tetikleyebilir.
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
BİR YORUM YAZIN
ZİYARETÇİ YORUMLARI - 1 YORUM
Bende sosyoloji 1. Sınıf okuyorum Atatürk üniversitesi çok yardımcı oldu bu yazı teşekkürler