İçtepi Nedir, Ne Demektir?

İnsanı gerekliliğe iten dürtü. İnsana özgüdür ve hayvana özgü bulunan içgüdü’yle karıştırılmamalıdır. Açlık ve cinsellik içtepileri gibi yaşambilimsel (biyolojik) ve fizyolojiseldir. İçtepi, insanın hayvanlık evresinden kalma ve hayvansal yanında gittikçe güçsüzleşerek sürüp giden içgüdü kalıntılarıdır. Bir zamanlar ‘’iradenin denetimine girmeyen bir istek’’ olduğu ileri sürülür ve “karşı gelinemez” olarak nitelenirdi. Sonra, zamanla gelişen insan zeka ve iradesinin içtepileri denetleyebildiği ve onlara karşı gelebildiği anlaşıldı.

Ne var ki iradenin denetimi ve zekanın yönetimi, içtepinin doğumundan çok, eylem alanına geçip geçmemesinde etkendir. Örneğin sağlıklı bir insan cinsellik içtepisi duymamazlık edemez, ama bu içtepiyi doyurup doyurmaması zeka ve iradesiyle belirlenir. Öğrenme işlemiyle ters orantılı bulunan hayvansal içgüdü, gittikçe insanlaşan insanda tümüyle yok olmuş ve onun yerini içtepi almıştır. içgüdü, belli bir olay karşısında belli ve türsel bir davranıştır. Örneğin düşmanını gören tavşan kaçar, maymun ağaca tırmanır, arslan saldırır.

İnsansa ne türlü davranacağı o belli anda içinde bulunduğu töresel, toplumsal, anlıksal vb. gibi birbirleriyle kaynaşabilen koşullara bağlıdır. İnsan eğer koşullar gerektiriyorsa, düşmanını yanaklarından öpebilir. Oysa gene de içinde hoş olmayan bir duygu kıvranır ki işte bu duygu, zeka ve iradenin denetimine girmiş pek güçsüz bir içtepinin ürünüdür. Örneğin yüzüne bir şey atılan insan içtepisiyle yüzünü korur; ama ondan sonra ne türlü davranacağını içtepisi değil, bilinci belirler.