Cumhuriyet Nedir? Cumhuriyet Rejimi Ne Demektir?
Cumhuriyet; bir ulusun, egemenliğini kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı devlet biçimidir. ‘Cumhuriyet’, Türkçeye Arapçadan geçen bir kelimedir. Kelime anlamı olarak ‘Bütün halkın idaresi’ anlamına gelmektedir. Köken olarak, ‘cumhur’dan, yani halktan türetilmiştir.
Cumhuriyette egemenlik; kral, kraliçe, padişah, sultan gibi tek bir kişiye ait değil, yalnız ve yalnız halka aittir. Halk da bu egemenlik hakkını belirli zaman aralıklarından seçim yaparak, oy vererek, yine halktan olan kendi yöneticilerini kendisi seçerek gerçekleştirir.
Cumhuriyetçi devlet biçiminde, vatandaşların kendi oyları ve arzuları ile seçtikleri temsilcileri, devleti halk adına idare eder. Genellikle, saltanat ya da hanedan yönetimi içermeyen, toplumun bir krala ya da gruba itaat etmediği, tabi olmadığı yönetimlere cumhuriyet denir.
Batının binlerce yıllık dayanaklı cumhuriyet geçmişi, Türk toplumu içinse çok yeni bir siyasal eylem biçimidir. Cumhuriye Türk toplumunda, batıdaki republic teriminin karşılığı olarak sonradan türetilmiştir. Bunun için Türkiye’de anlaşılan cumhuriyet ile batıda anlaşılan cumhuriyet, birebir olarak örtüşmemektedir. Batıda “republic” ifadesinin karşılığında Platon’un “Devlet” eserine dayanmaktadır. Platon türetilen republic kavramına karşılık yönetim biçimi ve rejim kavramlarını kullanmıştır. Platon cumhuriyetten kasıt olarak halkın yönetime doğrudan müdahalesinin aksine belli bir zümrenin idaresinden bahsetmiştir. Dolayısıyla da cumhuriyet, halk tarafından seçilenlerin devleti belli sürelerde yönetmesi olarak temellendirilmiştir. Yani yönetimi doğrudan halk değil, halkın seçtiği bir zümre gerçekleştirmektedir.
Temellerinin çok eskiye dayandığı cumhuriyet kavramı kısa bir sürede gelişim göstermemiş uzun yıllar bilim insanları tarafından tartışılmış ve yer yer değişen rejimlerle günümüzdeki şeklini almıştır. Amerika Devrimi (1783), Fransız Devrimi (1789) bugünkü cumhuriyetin zeminini oluşturmuşlardır. İmparatorlukların yıkılmasıyla birlikte kurulan ulus devletleriyle birlikte birbirinden farklı cumhuriyet biçimleri ortaya çıkmaya başlamıştır.
