Sosyal Öğrenme, Gözleyerek, Gözlem Yoluyla Öğrenme Nedir?
Diğer kişinin davranışlarını gözleyerek ve taklit ederek gerçekleşen öğrenmeye, sosyal öğrenme denir. Albert Bandura’nın geliştirdiği sosyal öğrenme kuramına göre, öğrenme sadece ilk elden yaşantılar yoluyla gerçekleşmez, başkalarının yaptıklarını gözleyerek ya da dinleyerek de gerçekleşir. Bandura’ya göre bu tür bir öğrenmenin yapılabilmesi için pekiştirmeye ihtiyaç yoktur. Günlük yaşamımızda çok yaygın olan gözlem yoluyla öğrenmede ya da model alma yoluyla öğrenmenin gerçekleşmesi için, kişi modelin davranışına dikkat etmeli, modelin davranışını hatırlamalı ve modelin davranışını taklit edecek yeteneğe sahip olmalıdır. Ancak son aşamada yeteneğiniz olsa bile gözlediklerinizi davranışa dönüştürmeyebilirsiniz.
Sosyal öğrenme kuramına göre öğrenme ve performans aynı şey değildir; dolayısıyla o anda gözlediğiniz davranışı göstermek için bir nedeniniz yoksa gözlem davranışa dönüşmeyebilir. Gözlem yoluyla öğrenilen bir davranışın gösterilip gösterilmeyeceğini belirleyen gözlediğimiz modelin gözlediğimiz davranışının pekiştirilip pekiştirilmediğine ya da cezalandırılıp cezalandırılmadığını görmektir. Dolaylı ödül ve ceza öğrendiğimizi ne kadar davranışa dökeceğimizi belirler.
Gözlem yoluyla öğrenme konusunda Bandura’nın 1961’de gerçekleştirdiği “Bobo bebek” deneyi, psikoloji tarihinin en ünlü deneylerinden biridir. Bu deneyde, Bandura üç grup anaokulu çocuğuna bir video film izlettirmiştir. Her grup aynı filmi izlemiş, ama her grup için film değişik bir şekilde bitmiştir. Filmde bir odada Bobo adında büyük plastik bir şişme bebek vardır. Bir yetişkin gelir, Bobo’ya şiddet içeren davranışlar sergiler. Ona bağırır, yumruklar, plastik çekiçle vurur, tekme atar vb. Kontrol grubundakiler için film şiddet sahneleriyle son bulur. Deney grubunun birinde, film başka bir yetişkinin odaya girip Bobo’ya şiddet gösteren modeli pekiştirmesiyle son bulur.
Ve son olarak, ikinci deney grubundakiler filmin sonunda Bobo’ya yaptıklarından dolayı başka bir yetişkin tarafından cezalandırılan bir modeli izlerler. Deneyden sonra üç gruptaki çocuklar teker teker bir odaya alınırlar ve o odada Bobo ve diğer plastik aletler durmaktadır. Araştırmacı tek taraflı aynadan, çocukların bu odada filmde gördükleri şiddet içeren davranışları sergileyip sergilemediklerini gözler. Başka kaynaklarda farklı birtakım bulgulardan söz ediliyorsa da Morris’in (2002) aktardığına göre, her üç grup da seyrettiği davranışları öğrenmiştir. Beklendiği gibi, şiddetin ödüllendirildiğini izleyen çocukların modelin davranışlarını tekrarlama olasılığı daha yüksektir.
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları