Immanuel Kant Kritisizm (Eleştiricilik)

Felsefede rasyonalizm ve ampirizm akımlarının bir sentezini yapmıştır.

Kant’a göre, deneyden önce gelen hiçbir bilgi yoktur. Fakat bu bütün bilgilerimizin deneyden geldiği anlamına gelmez. Bütün bilgilerimiz deneyle başlar fakat yalnızca deneyin ürünü değildir. Yani bilgi deneyle başlar fakat deneyle sona ermez. Bilgi için deneyin yanında deney verilerini düzene sokacak bir öge daha gereklidir ki bu da akıldır. Kant, insan zihninde apriori (önsel) bir bilgi olduğunu savunur. Doğuştan var olduğunu söylediği şey aklın kategorileri (formları)dir. Kant’a göre, akıl deneyden gelen hammaddeyi, malzemeyi bu kategoriler sayesinde biçimlendirir ve bilgiye dönüştürür. Bir kısım bilgi de aposteriori olarak sonradan elde edilir.

İnsan, bilgi sürecinde, pasif olmayıp aktif bir biçimde duyular yoluyla gelen izlenimleri sınıflar, kalıplara yerleştirir ve yorumlar. Kant’a göre insan bilgisi sınırlıdır. İnsan zihni, nesneleri ve olayları gerçekte oldukları şekliyle bilemez. Nesneler, zihnin imkanlarına, yapısına ve formlarına göre bilinebilir. İnsan zihni fenomenleri (görüngü) bilebilir.

Kant’a göre bilgilerimizin iki kaynağı vardır. Bunlar akıl ve deneydir. Deney, dış dünyaya ilişkin bilgilerimizin ham maddesini, içeriğini verir. Akıl ise bu hammaddeyi düzenler, belli bir kalıba sokar. Kant bu düşüncesini kısaca şu sözleriyle açıklar: Kavramlar, deneyden gelen malzeme olmaksızın boş, deneyden gelen ham madde ise kavramlar olmaksızın kördür.

Kant insan zihnini bir fabrikaya benzetir. Herhangi bir fabrikaya gelen bir ham madde, birtakım işlemlerden geçtikten yani işlendikten sonra maddeye dönüşür. Örneğin pamuğun işlendikten sonra kumaşa dönüşmesi gibi. Kant’a göre biz yalnızca fabrikadan çıkan kumaşı bilebiliriz. Onun işlenmeden önceki halini bilemeyiz. İşte Kant varlıkların zihnimizde işlenmeden önceki haline “numen” adını verir. Numen varlıkların gerçek durumu, bizim asla bilemeyeceğimiz durumudur. Varlıkların zihnimizde birtakım işlemlerden geçtikten sonraki haline ise “fenomen” adını verir. Fenomen, varlıkların bizim tarafından bilinen yönüdür.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı