William James
William James pragmatizmin kurucusu olan ABD’li filozoftur.
İrlanda asıllı zengin bir göçmen ailenin çocuğu olan William James’in çocukluğu Avrupa’da seyahatlerle geçti. Önceleri düzenli bir öğrenim göremedi. Sonradan Harvard Üniversitesinde tıp ve doğa bilimleri eğitimi gördü. 1869’da tıp doktoru, 1885vde Harvard Üniversitesinde profesör oldu. Burada fizyoloji, biyoloji, felsefe ve psikoloji dersleri verdi.
James’in ilk önemli eseri “Psikolojinin Prensipleri”dir (1890). Felsefi sistemin esaslarını ise “Pragmatizm” (1907) adlı kitabında ortaya koymuştur. Felsefi görüşü pratiklik, faydalılık ve verimlilik kavramlarına dayanmaktadır.
James’e göre bilgi, kişilik, bilinç, gerçek düşünce gibi şeyler faydalılık, verimlilik, pratiklik ölçüsüyle değerlendirilir. Mühim olan teori değil, iş ve uygulamadır; hayatta var olan, uygulanabilen ve bir etki meydana getiren şey gerçektir. Zihnen ve soyut olarak ne kadar doğru olur veya görünürse görünsün pratiği olmayan ve hayatta bir etki meydana getirmeyen şey bir değer ifade etmez ve gerçek de sayılmaz.
Amerika’daki ilk psikoloji laboratuvarını oluşturmuş olan William James, “sonuçlar nelerdir?” diye sormakta ve düşüncenin yüzünü, eylem ve geleceğe yöneltmektedir. Nitekim James, yaşamı doğrudan ilgilendiren somut olgulara, eylemlere, insanın yaşamını şimdi ve yakın gelecekte doğrudan etkileyen güç ve eyleme önem vermiştir. O, yararlılıkla, yalnızca bireyin maddi ihtiyaçlarının karşılanmasını değil, aynı zamanda insanın ve toplumun gelişmesine katkıda bulunan her şeyi anlatmak ister. Bu anlamda din, James’e göre, tümüyle doğrudur ve din konusunda, dinin sonuçlarına bakarak yargıda bulunmak gerekir. O, dinin metafizik bir değere sahip olup olmadığını bilmediğini söyler. Fakat din, her durumda yararlı bir varsayımdır.
William James kimdir?
William James birçok kişi tarafından Amerikalı filozofların en etkileyici ve ilham verici olanı ve aynı zamanda üç büyük pragmatistin (Charles Sanders Peirce ve John Dewey arasındaki orta halka) ikincisi olarak kabul edilir.
Harvard Üniversitesinde psikoloji ve felsefe profesörü olarak çalıştıktan sonra, yaşayan en ünlü Amerikalı psikolog ve daha sonra da zamanının yaşayan en ünlü Amerikalı filozofu olmuştur.
Alman idealistler başta olmak üzere Avrupalı rasyonalistlere özgü mantıksal açıdan katı sistemlerden kaçınan William James felsefi çıkarımlar açısından zengin bir psikolojinin ve kendi psikolojik uzmanlığıyla zenginleştirilmiş bir felsefenin parçalarını bir araya getirmiştir. Daha spesifik olarak, benlik teorisi ve bilinçli eyleme yönelik insan görüşü, felsefeye dönmesini gerektirecek sorunları ortaya çıkarmıştır. Burada, fikirlerin anlamını ve inançların doğruluğunu soyut olarak değil, insanların yaşamlarında yaratabilecekleri pratik değişimler açısından ele alan pragmatik epistemolojisini geliştirmiştir. Bu teorinin dinî inanç, metafizik, insan özgürlüğü ve ahlaki değerler ile sosyal felsefe alanlarındaki etkilerini incelemiştir.
William James‘in katkıları arasında, özgürlük ve determinizm, tutarlılık ve bağdaşıklık ve düalizm ve materyalizm gibi konularda uzun süredir devam eden felsefi görüşlerin eleştirisinin yanı sıra, fenomenolojik bir benlik ve bilinç anlayışının kapsamlı bir analizi, “ileriye dönük” bir hakikat anlayışı, detaylı bir metafiziksel çoğulculuk ve toplumsal ve sosyal kaygılarla bağlantılı olarak tam bir eylemlilik görüşüne bağlılık yer almaktadır.
Her boyutunu eksiksiz bir şekilde tamamlayacak kadar uzun yaşamamış olsa da Batı düşüncesindeki son büyük felsefi sistemlerden birini yaratan William James kışkırtıcı fikirleri ve ilgi çekici yazım tarzının bileşimiyle çalışmalarının kalıcı olmasını sağlamayı başarmıştır.
İlgili konular:
- Doğruluk ve yararlılık ilişkisi
- Bir süreç olarak gerçeklik ve radikal ampirizm nedir?
- Wiliam James’in pragmatizm anlayışı
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı