Medyada yer alan haberlere bakılırsa “bilmek” artık eskisi gibi bir şey değildir. Görünüşe göre hepimiz bir girdaba kapılmış durumdayız; bilgiye dayalı bir dünyadan, robotların en iyi işleri kapacağı post-truth bir topluma doğru çaresizce sürükleniyoruz.

Birleşik Krallık’ta Open University tarafından her yıl yayınlanan Yenilikçi Pedagoji raporu, “epistemik eğitim”i önümüzdeki iki ila beş yıl içinde eğitimde yaygınlaşacak “yüksek etkili” eğilimlerden biri olarak belirtiyor.

Günümüzün ‘epistemik’ dünyasını anlamak

“Epistemik” Yunanca ‘bilgi’ anlamına gelen epistēmē sözcüğünden türetilmiştir. Epistēmē‘nin bilgi felsefesinde bazı spesifik çağrışımları vardır, ancak “epistemik” çağdaş kullanımda bilgi ve bir şeyleri nasıl bildiğimizle ilgili her şeyi kapsayan geniş bir anlam taşımaktadır.

Günümüzde popüler medyada “epistemik kopuş”, “epistemik şiddet” ve “epistemik kriz” gibi terimlerin kullanıldığını görüyoruz. ¹ Bu terimler, özellikle ABD’de bilginin siyasi tartışma ve karar alma süreçlerindeki azalan rolüne ilişkin derin bir rahatsızlıkla birleştirilmektedir.

Bilgi hakkında konuşmanın hâlâ saygı uyandırdığı akademik çevrelerde filozoflar dikkatli ve özenli akıl yürütme, kanıtlara karşı şeffaflık ve eleştirel düşünme gibi “epistemik erdemler”den bahsederler.

Antropologlar “epistemik nesneler” ve “düşünme araçları” tanımlamaktadır. Bunlar arasında insanların problem çözerken ve yeni bilgi yaratırken kullandıkları bilimsel modeller, organizasyon planları ve mimari eskizler yer almaktadır.

Eğitimde, araştırmacılar ve öğretmenler öğrencilerin “epistemik kavrayışlarını” ve “epistemik akıcılığı” geliştirmek için bilme konusunda daha yetenekli olmalarına yardımcı olmanın yolları üzerinde çalışıyorlar. ²

Epistemik akıcılık, farklı bilgi türlerini tanıma ve farklı bilme biçimleriyle uyumlu bir şeklide çalışma kapasitesidir. Örneğin, iklim değişikliği, obezite, siber güvenlik veya silah kontrolü konularında etkili eylemlerde bulunmak için bu sorunlarla ilgili araştırmalardan elde edilen uzmanlık bilgisinin ekonomi, siyaset ve hukuk gibi alanlardan elde edilen bilgilerle birleştirilmesi gerekir.

İlgili konu: Politikada yalan ve gerçek-ötesi (post-truth) söylem arasındaki fark nedir?

Epistemik akıcılık neden gereklidir?

Araştırmamız, üniversite hocalarının epistemik akıcılık ihtiyacının çok farkında olduklarını, ancak bunun ne anlama geldiğini açıklayacak dil becerisine henüz sahip olmadıklarını gösteriyor. ³ Ekonomik, sosyal ve siyasi hayatta epistemik akıcılığa daha belirgin bir ilginin mümkün ve öncelikli olduğu en az dört zorluk kümesine işaret edebiliriz.

Kendi araştırma odağımız, öğrencilerin eczacılık veya hemşirelik gibi alanlarda çalışmaya hazırlanmalarına yardımcı olunan meslek eğitimi üzerinedir. Bu programlarda öğrencilere genellikle akademik bilgilerle çalışma ortamındaki uygulamalar arasında bağlantı kurmalarına yardımcı olmayı amaçlayan değerlendirme çalışmaları verilir.

Öğrencilerin bunu yaparken karşılaştıkları zorluklar aslında “aktarma” sorunu değildir; sadece önceki bilgileri uygulamadaki başarısızlık değildir. Öyle görünüyor ki çalışma ortamında bilgiye dayalı olarak hareket etmek, yeni eyleme geçirilebilir bilgi oluşturmayı gerektirmektedir. Bu, belirli bir durumla başa çıkmak için bir dizi farklı bilgi biçimini ve bilme yöntemini bir araya getirmek anlamına gelir.

Örneğin, bir eczacı bir ilacın tıbbi özellikleri, bölgedeki bir doktorun reçete yazma alışkanlıkları ve yaşlı müşterilerin çeşitli ihtiyaçları hakkındaki bilgileri birleştirerek hizmet verdiği kişiye özel tavsiyelerde bulunabilir.

Multidisipliner ekiplerde çalışmak

Araştırmamızın ikinci alanı, akademisyenlerden oluşan çok disiplinli ekiplerin birlikte çalışmayı nasıl öğrendiklerini incelemektedir. Bu, akademisyenler obezite ve iklim değişikliği gibi karmaşık toplumsal sorunlara odaklanan araştırma merkezlerinde birlikte çalışmak için disipliner yapılarından çıktıklarında karşılaştıkları önemli bir zorluktur.

Biyologlar, bilgisayar bilimcileri ve sosyologlar için neyin güvenilir bilgi sayılacağı konusundaki farklılıklar bu tür organizasyonlarda oldukça önemlidir. Birlikte çalışabilme becerisi, karşılıklı saygıya ve çeşitli disiplinlerin bilgiyi nasıl oluşturduğuna dair bir dereceye kadar anlayışa bağlıdır.

Epistemik akıcılık, üniversite çalışmalarının bu iki önemli alanında,  profesyonel eğitim ve çok disiplinli araştırma alanlarında değerli olmaya devam edecektir.

Akıllı makinelerle çalışmak

Bunun önemli olduğu üçüncü alan gelecekteki istihdamla ilgilidir. Özellikle de bazen kısaca “heteromasyon” olarak adlandırılan durumla ilgilidir. ⁴

Bilgi içeren karmaşık işler artık tek tek insan beyinleriyle yapılmıyor. Şimdi insanlar ve makineler arasında paylaştırılıyor. Buna büyük veri tabanlarından faydalı bilgiler çıkarabilen bilgisayar programları, insan duyularının erişemeyeceği şeyleri tespit edebilen ölçüm ekipmanları ve insanların kapasitelerinin ötesinde karmaşık fiziksel işlemler gerçekleştirebilen robotlar da dâhildir.

İnsanların diğer insanlardan ve makinelerden oluşan ağlara verimli bir şekilde katılmak için ihtiyaç duydukları bilgi ve beceriler, daha otonom işler için gerekli olanlardan farklıdır. Bu ağ yeteneklerinin geliştirilmesine, açık öğretim ve pratik görevlerin dikkatli bir karışımıyla yardımcı olunabilir. Ancak öğretimi yapanların yeni araçların yanı sıra öğrencilere bilgiyle çalışmanın yeni yollarını açıklamak için gereken kavram ve terimlerde de uzmanlaşması gerekir.

Post-truth topluluklarla yol almak

Dördüncü zorluk ise başladığımız yer: Sahte haberler ve bunların nasıl tespit edileceği. Okullar bu konuya odaklanmakta ve dijital okuryazarlık derslerini, alternatif görüşlerle etkileşime girerek ve bilgi kaynaklarının güvenilirliğini test ederek “alternatif gerçeklerle” mücadele ederek kişinin kendi “bilgi balonundan” çıkması için gereken becerileri içerecek şekilde genişletmektedir.

İlgili konu: Haberleri nasıl okumalıyız? Doğru haber okumanın 5 temel kuralı…

Bu eğitim girişiminin tek başına başarılı olması pek mümkün değildir. Okullar, çabaları daha kapsamlı akımlarla uyum sağladığında en iyi şekilde iş görür. On yıllardır pek çok eğitimci üniversitede bütün bilgilerin şüpheli olduğu temel gerçeğini öğrenmiştir. Ancak bu epistemolojik konum, karmaşık toplumsal sorunlar üzerinde çalışmak için gerekli olan eyleme geçirilebilir bilginin ortaklaşa yaratılmasına katılmayı öğrenmek için sağlam olmayan temeller sunmaktadır. Bilinçli eylem olanaklarını zayıflatmaktadır.

Bu konuda ne yapılabilir?

Yalan haberlerle ilgili endişeler ve bilgili vatandaşlar yetiştirme ihtiyacı, üniversitelerde ve okullarda bilgiye daha ciddi bir önem verilmesi için yeterli sebeplerdir. Bilgiyi ve bilmeyi daha ciddiye almak için başka derin ve süreklilik arz eden nedenler de vardır.

Öğrencilerin gelecekteki iş yerlerinde ve toplumlarında daha bilgili bir şekilde hareket edebilmeleri için epistemik araçlara hâkim olmaları gerekir. Araçların üzerinde çalışılacak materyallere ihtiyaçları vardır. Dolayısıyla öğrencilerin öğrenme faaliyetlerinin hem araçlarda ustalaşmayı hem de önemli sorunlar üzerinde ilerlemeyi içermesi gerekir: disipliner ve mesleki sınırların ötesinde ve diğer insanlar ve akıllı makinelerle iş birliği içinde çalışmak.

Hepimizin bilgiyi anlamanın ve hayatımızda karşılaştığımız sorunları çözmek için en faydalı bilgi kombinasyonlarını nasıl bulacağımızı öğrenmenin önemini daha iyi ifade edebilmemiz yararlı olacaktır.

Üniversiteler, profesyonel eğitim ve çok disiplinli araştırmalara olan bağlılıkları ve bu faaliyetlere olan gereksinimleri sayesinde epistemik oyunda söz sahibidirler. Bu bağlamda, bilgi ve bilginin önemi konusunda çok daha güçlü bir liderlik sergilemeleri kendi çıkarlarına olacaktır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Lina Markauskaite ve Peter Goodyear’ın “Universities should take stronger leadership on knowledge and how it matters” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım

1. Teo, T. (2014), Epistemological Violence. Encyclopedia of Critical Psychology, – (-), 593–596, https://doi.org/10.1007/978-1-4614-5583-7_441
2. Greene, J.A., Sandoval, W.A., Braten, I. (2016), Handbook of Epistemic Cognition. Handbook of Epistemic Cognition, – (-), -, https://www.routledge.com/Handbook-of-Epistemic-Cognition/Greene-Sandoval-Braten/p/book/9781138013421
3. Markauskaite, L., Goodyear, P. (2017). Epistemic Tools and Artefacts in Epistemic Practices and Systems. In: Epistemic Fluency and Professional Education. Professional and Practice-based Learning, vol 14. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-007-4369-4_9
4. Ekbia, H. ve Nardi, B. (2014), Heteromation and its (dis)contents: The invisible division of labor between humans and machines. First Monday, 19 (6), -, https://doi.org/10.5210/fm.v19i6.5331