Felsefe hakkında her şey…

Toplumsal değişme

14.08.2024
Toplumsal değişme

Toplumsal değişme sosyolojinin ana meselelerinden birisidir. Hemen hemen tüm sosyoloji ekollerinin toplumsal değişim ile ilgili bir görüşü ve açıklaması mevcuttur. Hatta toplumsal değişme hakkında bir teori sahibi olmak sosyolojide ekolleşmenin önemli unsurlarından birisidir. Zira sosyolojinin incelemesinin iki ana unsurundan birisi yapı ise diğeri de değişim olarak karşımıza çıkar. Bu iki boyut birbirini beslemektedir.

Sosyoloji toplumsal değişimi hemen hemen her bakımdan ve boyutta incelemiştir. Bir toplum biçiminin ortaya çıkışından gündelik mikro düzeye kadar toplumsal değişimle ilgili devasa bir literatür bulunmaktadır. Dolayısıyla değişimi incelemek için gittikçe daha nitelikli ve incelmiş araçlar ortaya çıkmaktadır.

Toplumsal Değişme Nedir?

Toplumsal değişme sosyolojinin en eski ve en çetrefilli konularından biridir. Değişimin daimiliğinin ötesinde bir toplumsal yapının oluşumu ve kendisini sürdürmesi için değişim gereklidir. Bu bakımdan genel olarak değişimin olmadığı bir toplum yoktur. Özel olarak ise toplumsal değişim bir sosyal yapı dâhilinde meydana gelir. Dolayısıyla belirli bir sosyal yapının zaman içinde yaşadığı farklılaşmalar toplumsal değişim olarak adlandırılır. Bu sebeple sosyal yapı ve toplumsal değişim kavramları düzen ve değişim gibi sürekli birlikte kullanılan bir kavram çiftidir.

Değişim her daim bir düzen ile neticelenir ve bir sosyal yapı meydana çıkar. Felsefecilerin aksine sosyologları değişimin kendisinden ziyade mekanizması ilgilendirir. Toplumsal olgular bir biçimden başka bir biçime geçerken takip edilen yol ve değişim sürecini anlamak toplumsal yapıp çözümlemek için çok önemli unsurları bünyesinde barındırmaktadır.

Hangi farklılaşmaların toplumsal değişim olarak adlandırılacağı önemli bir tartışma konusudur (Strasser ve Randall, 1981, s. 11). Değişik sosyoloji okulları bu sebeple değişimle ilgili farklı kuramsal bakışlara sahiptirler. Zira değişim bir boşlukta meydana gelmediği gibi kendiliğinden de gerçekleşmez.

Toplumsal değişme toplumsal aktör, kurum ve yapıları aynı anda ilgilendiren geniş çerçeveli bir kavramdır (Sullivan, 2009, s. 477). Bu açıdan bakıldığında toplumsal değişim kavramını ve konusunu net bir çerçeveye kavuşturmak üzere onunla ilgili bazı bileşenleri açığa çıkarmak gerekmektedir. Bu bileşenleri analiz etmek toplumsal değişimin incelenme sınırlarını da belirleyecektir. Bu bakımdan şu beş bileşenin kavramsal sınırları çizmek bakımından mühim olduğu görülmektedir:

  1. Değişimin boyutu (büyük, orta ve küçük),
  2. Değişimin vadesi (kısa, orta ve uzun) ve içeriği (bireysel, olgusal, kurumsal, yapısal ve sistemik),
  3. Değişimin hızı (yavaş, aşamalı, evrimsel ve barışçıl ile hızlı, ani, devrimsel ve şiddetli),
  4. Değişimin yönü (ileri, durağan, geri),
  5. Değişimin faili (yapı ve aktör)

Toplumsal Değişmenin Özellikleri Nelerdir?

  • Toplumsal değişme zorunlu, sürekli ve kaçınılmaz bir süreçtir.
  • Her toplum, değişme hâlindedir ancak toplumların değişme hızları farklıdır.
  • Sanayileşme ve teknolojideki ilerleme toplumların değişme hızını artırmıştır.
  • Toplumsal değişme bazen plansız bazen de planlı gerçekleşebilir. Kuraklık, deprem, sel gibi doğal afetler, salgın hastalıklar öngörülemeyen değişmelere; eğitim, ulaşım, sağlık alanında yönetim tarafından alınan kararlar ise planlı değişmeye örnektir.
  • Toplumsal değişmenin hızlı olması bunalımlara yol açabilir. Kurumlar ve bireyler arasındaki ilişkilerde, toplumsal yapıda uyuşmazlıklar oluşturabilir. Toplumsal değişmenin gerçekleşmeye başladığı ilk dönemde toplum ya da toplumun bazı kesimleri bu değişime muhalefet eder, değişimi durdurmaya çalışabilir ve bu durum çatışma oluşturabilir.
  • Bir alandaki toplumsal değişme diğer alanlardan bağımsız değildir. Karşılıklı olarak birbirini etkilerler. Örneğin elektriğin üretim amacıyla fabrikalarda kullanılmasıyla birlikte daha çok ve daha düşük maliyetle üretim yapılmaya başlanmış, fabrikaların artan işçi ihtiyacı kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru göçü hızlandırmış, bu göçle birlikte kentleşme olgusu hız kazanmıştır.
  • Toplumsal yapının maddi unsurlarındaki değişme, manevi unsurlardakinden daha hızlıdır.

Toplumsal Değişm Tipleri

Serbest toplumsal değişme

Zaman içerisinde, toplumların kendiliğinden ve herhangi bir müdahale olmadan değişimini ifade eder. Bu değişmelerde iç veya dış zorlama yoktur. Planlı, programlı olarak oluşturulmaz. Serbest toplumsal değişmeler ülkenin kendi iç dinamiklerinden kaynaklanabileceği gibi başka kültürlerin etkisiyle de meydana gelebilir.

Müdahale yoluyla toplumsal değişme

Toplumsal değişmenin hızı ya da yönü bir müdahaleye, bir plana dayalı olarak gerçekleştirilir. İhtilal, inkılap ve planlama etkinlikleri müdahale yoluyla toplumsal değişmelerdir. Demokratik planlı değişme” ve “baskı yoluyla değişme” olarak ikiye ayrılır.

Demokratik planlı değişme

Bir toplumda meydana gelen değişiklikleri kendi hâline bırakmadan, yönünü, biçimini ve hızını yöneticilerin saptadığı ya da denetim altına aldığı değişim tipidir. Planlama yapılırken toplumun bütün kurumları ve özellikleri göz önünde tutulmalıdır. Böylece planın gerçekleştirilebilmesi için toplumun değerlerinin, inançlarının, alışkanlıklarının engel teşkil etmemesi sağlanır.

Baskı yoluyla değişme

“Baskı yoluyla değişme” genellikle merkezî planlama yoluyla gerçekleştirilir. Bir liderin, grubun veya bir devlet organının hazırladığı plan ve programların uygulanması sonucu oluşur. Toplumun görüşüne bakılmaksızın çeşitli baskı yöntemleri uygulanır. Amaç, değişimin hızını etkileyip kısa yoldan hedefe varmaktır. Toplumun özgürlüklerini kısıtlayıp insanlara baskı yaparak değiştirmek, demokratik olmayan toplumlarda görülen bir uygulamadır. Baskı yoluyla değiştirme daha çok otokratik totaliter yönetimlerin benimsedikleri yoldur. Toplumların sosyal yapılarını değiştirmek isteyen bu yöneticiler, ihtilal ve inkılap yollarını kullanırlar. Baskı yoluyla değiştirmenin bir şekli de yabancı bir kültürün baskısı yoluyla kültür değişiminin sağlanmasıdır. Bir kültürü tüm kurum ve özellikleriyle ortadan kaldırarak yerine yabancı bir kültürü yerleştirmeye zorla kültürleme (trans kültürasyon) denir.

İLGİLİ KONULAR:

Kaynak: Toplumsal Değişme Kuramları, s.  3-4, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3563 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2397

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...