Theophrastus Kimdir?

Yunan filozofu. Lesbos Adası ya da günümüzdeki adıyla Midilli’de doğan Theophrastos, Aristoteles’in en ünlü öğrencisi ve Peripatetikler’den bir filozoftur.

Atina’da önce Platon’un daha sonra Aristoteles’in yanında öğrenim görmüştür. Aristoteles Atina’dan ayrılıp Khalkis’e gitmek zorunda kalınca onun kurduğu Lykeion’un başına geçmiştir. Otuz beş yıllık yönetimi sırasında okulda iki binden fazla öğrenci yetiştirmiştir.

Theophrastos, tıpkı asıl adı Aristokles olan Platon‘a geniş omuzlarından ötürü Platon adının verilmesi gibi, çok iyi bir hatip olduğundan asıl adı Tyrtamos olmasına rağmen Aristoteles tarafından “Tanrısal konuşma” anlamına gelen Theophrastos olarak çağrılmıştır ve bundan sonra adı Theophrastos olarak anılmıştır.

Theophrastos metafizik, fizik, fizyoloji, zooloji, botanik, etik, siyaset ve kültür tarihi gibi birçok konuda Aristoteles’in görüşlerini tümüyle benimsemiştir. Genel olarak bu konular arasında sistematik birliği sağlamaya ve Aristotelesçiliği Platoncu ögelerinden arındırmaya çalışmıştır.

Günümüze ulaşmış en önemli yapıtları olan “Peri Phyton Historia (Bitkilerin Tarihi Üzerine)” dokuz, “Peri Phyton Aition (Bitkilerin Nedenleri Üzerine)” da altı kitaptan oluşmaktadır. Önemli yapıtlarından “Kharakteres Ethikoi (Halkların Karakterleri)” Aristoteles’in etik ve retorik amaçlı çalışmalarına dayanan 30 karakter betimlemesinden oluşmaktadır. Eski Yunan felsefesi konusunda önemli bir kaynak olan “Physikon Doksai (Fizikçilerin Kanunları)” adlı yapıtıysa 1789’da Herman Diels tarafından “Doksographoi Hellenikon (Yunanlıların Kanıları)” adıyla yeniden derlenmiştir.

Theophrastus, her şeyden önce bir “bilgin”dir. Aristoteles’in okulundan böyle bir bilginin yetişmesi ise son derece doğaldır. Theophrastus, İlk Çağ’ın en büyük “botanikçi”sidir. Aristoteles, hayvanlar dünyasını sistemli olarak sınıflandırmıştır. Theophrastus ise bu klasik sınıflandırmayı bitkiler dünyasına uygulamıştır. Onun “Bitkiler”inden başka, metafizik görüşlerini içeren, bazı tanıtma yazıları günümüze kadar gelebilmiştir. Bu yazılarda, Aristoteles için de önemli bir konu olan, “Doğada bir amaca yönelen güçler var mıdır?” sorusuyla ilgili çalışmaları yer alır.

Theophrastus’un ayrıca küçük ancak dikkat çeken bir psikoloji kitabı da vardır. Bu küçük kitapta Theophrastus insan “karakterler”ini sınıflandırır ve bunlar için model örnekler göstermeye çalışır. Üstadı Aristoteles de Poetik adlı kitabında, dramacılardan söz etmiş ve karakterler konusuna değinmişti. Başka bir konuda da Theophrastus, üstadı Aristoteles’in izinden gider: O da değerli bir felsefe tarihçisidir. Aristo bir felsefe konusunu incelerken, bu konuyla ilgili kendinden öncekilerin neler düşündüğünü belirlemeye çalışmıştır. Theophrastus da aynı metodu uygulayarak bir felsefe tarihi yazmıştır. Bu felsefe tarihinde filozofların çeşitli konularla ilgili görüşleri sistematik bir biçimde düzenlenmiştir. İlk Çağ’da bu eser çok kullanılan bir “kaynak” görevi üstlenmiştir.

Yunan felsefesinin belli bir dönemi ile ilgili görüşlerimizin pek çoğu Theophrastus’un “Felsefe Tarihi” eserine dayanır. Ancak onun eserine ait bilgilerimiz dolaylı yollardan elde edilmiştir. Çünkü onun eseri bize kadar ulaşmış değildir. Biz ancak bu eserden yararlanmış olan öteki kaynakları tanıyoruz. Kaynak konusunda eski Yunanlılar günümüze göre farklı davranmışlardır. Eski Yunan metinlerinde kaynaklar genellikle belirtilmez. Nitekim sonraları yazılan “Florileqium (Seçme Çiçekler)” denilen felsefe seçkileri doğrudan asıl metinlerden değil de Theophrasetan ve ondan yararlanmış olan kaynaklardan derlenmiştir.

Theophrastus, hocası Aristoteles gibi sistemci olmaktan ziyade bir gözlemci ve koleksiyoncu olarak bilinir. Daha çok botanik dalında önemli saptamalar yapan bir doğabilimci, felsefeci, morfoloji bilgisi çok fazla olan Theophrastus’un 500’e yakın bitkinin morfolojik özelliklerini birçoğunu da resimleyerek ortaya koymuş ve Atina’da bir botanik bahçesinde tıbbi bitkileri yetiştirmiştir. Aristoteles’in hayvanlar dünyasıyla ilgili sınıflamasını, bitkileri de kapsayacak şekilde genişletmiştir.

Theophrastos, hipotetik ve ayrık tasımların formüllerini de vererek, mantık alanına da önemli katkılar yapmış olduğu için, bir yandan da Stoacı ve Epikürosçuluğa çıkan yolu hazırlamış biri olarak görülür.

Theophrastus bitkilerin dış görünüşüne bakarak ot, çalı, yarı çalı kavramını ortaya atmıştır. Botanikte kullandığı bazı terimler hala kullanılmaktadır (Vessel = kanal, karpos = meyve). Theophrastus bitkileri tek çenekli (monokotiledon) ve çift çenekli (dikotiledon) olarak da ayırmıştır. Çiçeklerin tozlaşma biyolojisinde erkek ve dişi bireylerin bir araya gelmeden tozlaşmanın oluşamayacağını söylemiştir. Theophrastus botaniğin babası olarak kabul edilir. Ölümü Myra şehrinde ölmüştür. Myra’da bir zehirli hayvanın ısırmasıyla öldü.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı