Tütün ile akciğer kanseri arasındaki bağlantıyı ortaya koyan ilk raporun yayınlanması için çok uzun zaman geçmesi gerekti. Buna karşılık olarak tütün şirketleri medyayı etkisi altına aldı, ardından da tütün yapraklarını daha da bağımlılık yapıcı hâle getirmek için genetik olarak değiştirdi.

Teknoloji şirketlerinin kullanıcılar arasında sosyal medya bağımlılığı yaratmak amacıyla benzer bir şekilde özendirici algoritmalar geliştirmesi de dikkat çekicidir. ¹ ilgi algoritmaları gibi teknikler geliştiren bu teknolojiler ilk bakışta zararsız görünmektedir; ancak düzenlemeye tabi tutulmalıdır. ² Algoritmaların etkisiyle ilgili sakıncalı sonuçlar vardır; çünkü bunlar yanlış yönlendirmeler, bağımlılıklar ve hatalı algılar yaratarak kullanıcıları manipüle etmektedir. ³

Günümüzün gençleri, internetten önceki hayatı deneyimlememiş ilk nesiller arasında yer almaktadır. Birçoğu için en önemli kuşaksal anı, güvenlikle ilgili endişeler, yani şiddet içerikli suçlar ya da son pandemi süreci olacaktır. ⁴

İletişim ve internet teknolojilerindeki gelişmeler sanal olarak bütünleşmiş bir dünya yaratmıştır; ebeveynler, veliler ve eğitimciler gençleri çevrim içi ortamda nasıl idare edeceklerini anlamakta zorlanmaktadır. ⁵

Bağımlılık yaratmak

Nörobilim alanında yapılan araştırmalar, ergenlik döneminin 20’li yaşlara ve nörogelişimsel bozuklukları olan gençler için daha da ötesine uzandığını ortaya koymuştur; bu da üniversiteleri sorunlu sosyal medya kullanımını ele almak ve yönetmek için birincil alan hâline getirmektedir. ⁶

Sosyal medya, dopamin tarafından yönlendirilen ve güçlendirilen bağımlılık yapıcı bir araç olarak tasarlanmıştır. Gençler ve yeni gelişen yetişkinler sosyal medyada onaylanma ve reddedilmeye açıktır, bu da onları bu tür ortamlara karşı özellikle duyarlı ve duygusal olarak bağımlı hâle getirmektedir. ⁷

Sosyal medyanın günlük kullanımı, ergenlerde kendine zarar verme ve depresyon riskinin önemli ölçüde artmasıyla ilişkilidir. ⁸ Eklenen uyku döngüsü bozulmaları, depresif semptomlarla olan ilişkinin bir kısmını açıklamaktadır. ⁹

Orta düzeyde ekran kullanımı bile ilaç tedavisi gerektiren ruh sağlığı sorunlarıyla ilişkilidir. ¹⁰ COVID-19 pandemisinin neden olduğu sokağa çıkma yasakları durumu daha da kötüleştirmiştir.

Aidiyet bulma

Gençler aidiyet duygusu edinmek veya çevrim dışı yaşamlarındaki zorluklardan kaçınmak için sosyal medyayı kullanıyorlar. Gerçek etkileşimlerle karşılaştırıldığında, çevrim içi sosyalleşme olumsuz duygulara tahammülsüzlük ve zayıf konsantrasyon ile ilişkilendiriliyor.

Sonuç olarak, gençler hayal kırıklığı, korku, üzüntü ve akademik zorlukları yönetmede yetersizlik yaşamaktadır. Bu riskler eğitim, iş ve arkadaşlık ilişkilerinde sorunlara yol açabilir. ^{11  12}

Bir çalışma, gençlerin bir başa çıkma mekanizması olarak ya da alışkanlık veya can sıkıntısı nedeniyle kaydırma yapmaya güdülendiğini ortaya koymuştur. Araştırmacılar, bir hafta boyunca sosyal medyadan uzak kalmanın daha az FOMO‘ya (sosyal etkinlikleri kaçırma korkusu) yol açtığını tespit etmiştir.

İlgili konu: Kötü haber bağımlılığı

Bir başka çalışmada, 154 genç yetişkinde bir hafta boyunca sosyal medyadan uzak kalmanın depresyon ve anksiyetede önemli azalmalara yol açtığı bulunmuştur. ¹³  Başka bir çalışmada, üniversite öğrencilerine her bir uygulama için kullanımlarını günde 10 dakika ile sınırlandırmaları talimatı verilirken bir kontrol grubu sosyal medyayı her zamanki gibi kullanmıştır. Ara veren grup, özellikle uyku kalitesinin artması yoluyla elde edilen genel bir iyileşme bildirmiştir.

Çevrim içi olmaya verilen kısa aralar, bir seferde iki buçuk saat gibi kısa bir süre bile olsa algılanan yaşam memnuniyeti üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. 65 üniversite öğrencisi üzerinde yapılan bir çalışmada, sosyal medya kullanımını ve yaşanan duyguları takip etmek için günlükler kullanılmıştır. Kontrol grubu sosyal medyayı her zamanki gibi kullanırken sosyal medyadan uzak duran grup, uzak durma sırasında ve sonrasında davranışlarında ve duygularında iyileşme deneyimlemiştir. ¹⁴

Bağımlılığın üstesinden gelmek

Bir kişiyi sosyal medyadan vazgeçirmek gıda, uyuşturucu, kumar veya alkol bağımlılığından vazgeçirmeye benzer. Günlük tutmak, basılı metinleri okumak, müzik veya sesli yayınları dinlemek, sosyal aktiviteler planlamak, arkadaşlarla ve aileyle yemek yemek, fiziksel etkinlikte bulunmak, ulaşımı daha hareketli ağlar üzerinden gerçekleştirmek ve sıradan aktiviteleri eğlenceli olanlarla bir araya getirmek gibi bilişsel davranışsal yaklaşımlar bu geçişe destek olabilir.

Bu tür stratejiler, bir kullanıcının çevrim içi olmak isteyebileceği zamanlarda yalnızlığı için gerekli esnekliği yaratır. Sosyal medyadan bir hafta uzak kalmayı başaran kullanıcılar sonrasında daha az sıkıntı, daha aktif davranış ve hayatı daha dikkatli ve verimli bir şekilde nasıl yaşayacaklarına dair daha olumlu bir bakış açısı deneyimlemişlerdir.

Sosyal medyanın bağımlılığı başlatmak ve sürdürmek için kasıtlı olarak tasarlandığı konusunda fikir birliği vardır. Sosyal medyanın aşırı kullanımı iyi hissetme hâline zarar vermektedir. Bu nedenle, üniversitelerin, öğrencilerin örgütsel, duygusal ve bilişsel gelişimini teşvik etmek için her dönem 72 saatlik bir süre boyunca boş zamanlarında ekran kullanımına karşı farkındalık yaratan ve buna engel olan bir “meydan okuma” kampanyası başlatmasını öneriyoruz. Bu, yaşam boyu daha iyi alışkanlıklar edinilmesine ve başarıya zemin hazırlayacaktır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Fuyuki Kurasawa’nın “Social media can be information poison when we need facts most” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım

1. Eveline A. Crone ve Elly A. Konijn (2018), Media use and brain development during adolescence. Nature Communications, 9 (-), 588, https://doi.org/10.1038/s41467-018-03126-x
2. Mariek M.P. Vanden Abeele, Annabell Halfmann, Edmund W.J. Lee (2022), Drug, demon, or donut? Theorizing the relationship between social media use, digital well-being and digital disconnection. Current Opinion in Psychology, 45 (-), 101295, https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2021.12.007
3. Ignas Kalpokas (2019), Affective Encounters of the Algorithmic Kind: Post-Truth and Posthuman Pleasure. Social Media + Society, – (-), -, https://doi.org/10.1177/2056305119845678
4. Ignas Kalpokas (2021), Coming of Age in a Global Pandemic: HRM Perspectives on Generation Z’s Workforce Entry. Research in Personnel and Human Resources Management, – (-), -, https://doi.org/10.1108/S0742-730120210000039004
5. Jörg Matthes, Marina F. Thomas, Anja Stevic, Desirée Schmuck (2021), Fighting over smartphones? Parents’ excessive smartphone use, lack of control over children’s use, and conflict. Computers in Human Behavior, 116 (-), 106618, https://doi.org/10.1016/j.chb.2020.106618
6. Nina Palmeroni, Laurence Claes, Koen Luyckx (2019), Identity Distress Throughout Adolescence and Emerging Adulthood: Age Trends and Associations With Exploration and Commitment Processes. Emerging Adulthood, 8 (5), 333–343, https://doi.org/10.1177/2167696818821803
7. Eveline A. Crone ve Elly A. Konijn (2018), Media use and brain development during adolescence. Nature Communications, 9 (-), 588, https://doi.org/10.1038/s41467-018-03126-x
8. Amber Barthorpe , Lizzy Winstone, Becky Mars, Paul Moran (2020), Is social media screen time really associated with poor adolescent mental health? A time use diary study. Journal of Affective Disorders, 274 (-), 864-870, https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.05.106
9. Xian Li a , Orfeu M. Buxton b c d e , Soomi Lee h , Anne-Marie Chang b g , Lawrence M. Berger f , Lauren Hale a (2020), Sleep mediates the association between adolescent screen time and depressive symptoms. Sleep Medicine, 57 (-), 51-60, https://doi.org/10.1016/j.sleep.2019.01.029
10. Jean M. Twenge, W. Keith Campbell (2018), Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents: Evidence from a population-based study. Preventive Medicine Reports, 12 (-), 271-283, https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2018.10.003
11. Lorna Brown, Daria J. Kuss (2020), Fear of Missing Out, Mental Wellbeing, and Social Connectedness: A Seven-Day Social Media Abstinence Trial. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (12), 4566, https://doi.org/10.3390/ijerph17124566
12. Jean M. Twenge, W. Keith Campbell (2018), Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents: Evidence from a population-based study. Preventive Medicine Reports, 12 (-), 271-283, https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2018.10.003
13. Jeffrey Lambert, George Barnstable, Eleanor Minter, Jemima Cooper, Desmond McEwan (2022), Taking a One-Week Break from Social Media Improves Well-Being, Depression, and Anxiety: A Randomized Controlled Trial. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 25 (5), 287–293, https://doi.org/10.1089/cyber.2021.0324
14. Xingchen Zhou, Pei-Luen Patrick Rau, Chi-Lan Yang ve Xiaofei Zhou (2021), Cognitive Behavioral Therapy-Based Short-Term Abstinence Intervention for Problematic Social Media Use: Improved Well-Being and Underlying Mechanisms. Psychiatric Quarterly, 92 (-), 761–779, https://doi.org/10.1007/s11126-020-09852-0