Geniş ilgi alanlarına sahip bir düşünür olan Robert Nozick, John Rawls ile birlikte Anglo-Amerikan analitik geleneğinin en önemli ve etkili siyaset felsefecilerinden biridir.

Robert Nozick‘in ilk ve en ünlü kitabı Anarşi, Devlet ve Ütopya (1974), Harvard’dan meslektaşı John Rawls’un Bir Adalet Teorisi (1971) ile birlikte analitik okul içinde sosyal ve siyasi felsefe disiplininin yeniden canlanmasını sağlamıştır. Rawls’un etkili kitabı eşitlikçi liberalizm’in sistematik bir savunusuyken Nozick’in Anarşi, Devlet ve Ütopya‘sı serbest piyasa liberteryenizm’inin etkileyici bir savunusudur.

Rawls’un aksine Robert Nozick, felsefi kariyerinin geri kalanında siyaset felsefesini göz ardı etmiştir. Başka felsefi soruları ele almaya devam etmiş ve felsefi sorgulamanın diğer alanlarına önemli katkılarda bulunmuştur. Nozick epistemolojide, radikal şüpheciliğe bir yanıt sağlayan karşı olgusal koşullar açısından dışsalcı bir bilgi analizi geliştirmiştir. Metafizik alanında, kişisel kimliğe ilişkin bir “en yakın sürdürücü” teorisi önermiştir.

Son çalışması Invariances (2001) nesnel gerçekliğe dair bir teori ortaya koyar. Analitik felsefeye yaptığı diğer önemli katkılara rağmen, Nozick‘in liberteryanizmi savunması onun felsefi sorgulama üzerindeki en önemli entelektüel damgası olmaya devam etmektedir.

Robert Nozick

Robert Nozick 1938 yılında Brooklyn, New York’ta doğdu ve Ocak 2002’deki ölümüne kadar Harvard Üniversitesinde ders verdi. Nozick, 1960’lı yılların başında Princeton’da Carl Hempel’in danışmanlığında karar teorisi üzerine tezini yazdığı sırada, henüz lisansüstü eğitimini sürdürürken seçtiği alanda dehasıyla ün kazanmış olağanüstü türde bir düşünürdü.

Robert Nozick de o dönemin pek çok genç entelektüeli gibi, başlangıçta Yeni Sol‘un politikalarına ve felsefi ilham kaynağı olan sosyalizme ilgi duymuştur. Ancak F.A. Hayek, Ludwig von Mises, Murray Rothbard ve Ayn Rand gibi kapitalizm savunucularının eserleriyle karşılaşması, sonunda bu görüşlerden vazgeçmesine ve felsefi odağını o zamanlar analitik felsefeye hakim olan teknik konulardan uzaklaştırarak siyaset teorisine kaydırmasına neden olmuştur. Bunun sonucunda ilk ve en ünlü kitabı olan Anarşi, Devlet ve Ütopya (1974), Harvard’dan meslektaşı John Rawls’un etkili sosyal-demokratik liberalizm savunusu Bir Adalet Teorisi‘ne (1971) karşı en önemli sağ kanat felsefi karşı duruş olarak hemen klasik statüsünü alan ustaca bir liberteryanizm savunusu olarak öne çıkmıştır.

Rawls’un kitabı gibi Nozick‘in kitabı da hararetli tartışmalara ve muazzam bir ikincil yazına yol açtı. Ancak Rawls’un adalet teorisini geliştirmeyi ve eleştirilere karşı savunmayı hayatının işi haline getirdiği yerde, Nozick ne özelde Anarşi, Devlet ve Ütopya‘ya yönelik eleştirilere cevap vermeye ne de genel olarak siyaset felsefesinde sistematik çalışmalar yapmaya devam etmeye özen göstermiştir. Bunun yerine, felsefi sorgulamanın diğer bazı alanlarında, özellikle de epistemoloji ve metafizikte çığır açan çalışmalar üretmeye devam etti. Geliştirdiği dışsalcı bilgi teorisi ve kişisel kimliğe ilişkin “en yakın sürdürücü” açıklaması özellikle etkili oldu. Mide kanserinden kaynaklanan zamansız ölümünden kısa bir süre önce yayınlanan son kitabı Invariances‘de (2001) geliştirdiği genel nesnel hakikat teorisinin felsefe üzerinde nasıl bir etki yaratacağı henüz belli değildir.

Her halükarda Robert Nozick‘in, diğer yazılarına kıyasla gördüğü orantısız ilgiye bakılırsa en önemli ve kalıcı katkısının siyaset teorisi alanındaki ilk çalışmaları olacağı açıktır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım