Noel, her yıl çoğunlukla 25 Aralık tarihinde Hz. İsa’nın doğumunun kutlandığı bir Hristiyan bayramıdır. Noel’de uıygulanan sayısız Hristiyan geleneği vardır ve bunlardan belki de hiçbirisi süslenmiş bir ağaçtan, Noel Ağacı‘ndan daha popüler değildir; zira Noel Ağacı, günümüzde yalnızca Hristiyan geleneği olarak değil, evrensel bir yılbaşı ritüeli olarak görülmektedir. Bu bağlamda evrensel anlamda ister gerçek ister yapay olsun, Noel Ağaçları tatil ile eş anlamlı bir hâl almıştır. Peki ağaçlar, nasıl olmuş da Noel’in bir parçası hâline gelmiştir?

Noel Ağacı geleneğinin kökeni nedir?

Ağaçlar çok eski zamanlardan beri belirli ritüellerde ve süs olarak kullanılıyor. Noel Ağacı geleneğinin de Cermen topraklarında ortaya çıktığına inanılıyor. Bu inanışa göre İngiliz misyoner Aziz Boniface 723 yılında Cermen coğrafyasına gitti, tanrı Thor’a adanmış bir meşe ağacının altında kurban kesmeye hazırlanan paganlarla karşılaşır. Boniface ağacın gövdesine balta darbesi indirir ve tanrılarının bu saygısızlığa karşı ‘sessiz kalmasına’ şaşıran paganlara yakınlardaki ağaçlardan yaprak dökmeyen bir tanesini “kutsal ağaç” olarak tanıtır. Böylece yaprak dökmeyen ağaçlar, bir şekilde ritüellerin ana araçlarından birisi hâline gelir.

Orta Çağ’dan itibaren Cermen topraklarında “cennet ağaçları” ortaya çıkmaya başlar. Cennet Bahçesi’ni temsil ettiği düşünülen bu yaprak dökmeyen ağaçlara elmalar asılır ve ağaçlar bayram günü olan 24 Aralık’ta evlerde kullanılmaya başlanır. Buna zamanla başkaca süslemeler de eklenir. Örneğin Martin Luther 16. yüzyılda bir ağaca kandiller asar ve Cennet Ağaçları, Noel Ağaçlarına dönüşür. 19. yüzyıla gelindiğinde ise Noel ağaçları Cermen ülkelerinde yerleşik bir gelenek hâlini almış olur.

Cermenler başta İngiltere olmak üzere göç ettikleri yerlere bu geleneklerini götürürler. 1790’larda İngiltere’de Kral III. George’un Cermen kökenli eşi Charlotte, bayram için ağaçlar süsletir. Ancak bu geleneği İngilizler arasında yaygınlaştıran kişi Cermen kökenli Prens Albert ve onun eşi Kraliçe Victoria olur. Kraliyet çifti, Noel Ağaçlarını bayram şenliklerinin önemli bir parçası hâline getirirler ve 1848’de bir Londra gazetesinde kraliyet ailesinin süslenmiş bir ağacın etrafında yer aldığı bir resim yayınlatırlar. Bundan sonra Noel Ağaçları kısa sürede İngilizler arasında da yaygınlaşmış olur.

Cermenler Noel Ağaçlarını, Amerika Birleşik Devletleri’ne de götürmüşlerdir; ancak bu gelenek başlangıçta Amerikalılar tarafından benimsenmemiştir. Pek çok Püriten, pagan kökenleri nedeniyle bu bayram ritüeline karşı çıkmış ve hatta Massachusetts Körfezi Kolonisi yetkilileri Noel kutlamalarını fiilen yasaklamıştır. Öyle ki bu ritüellerden hoşlanmadıkları için 25 Aralık’ta kiliselerini bile kapatmışlardır.

Noel’in Amerika’da popülerlik kazanmaya başlaması 1820’lerde başlamıştır ve Noel Ağacının burada ilk kez 1830’larda kullanıldığı tahmin edilmektedir. Noel Ağacının popülaritesi, 1850’de İngiliz kraliyet ailesinin 1848’deki resmini yayınlayan Godey’s Lady’s Book dergisinin bu girişimiyle artmıştır. Bu gibi girişimler, Noel Ağaçlarının 1870’lerde Amerika Birleşik Devletleri’nde popüler olmasına yardımcı olmuştur.

Noel Ağaçları bugün tüm dünyaya yayılmış durumdadır.

Bu gelenek özellikle Cermen topraklarındaki ormanlar üzerinde zararlı bir etki yaratmaya başlayınca Cermenler 1880’lerde kaz tüyünden yapay ağaçlar yapmaya başlamışlardır. Bu ağaçlar farklı ülkelere hızla yayılmış ve zaman içinde kaz tüylerinin yerini başka malzemeler almıştır. Bir gelişme de 1930’larda yaşanmıştır ve bir tuvalet fırçası üreticisinin ihtiyaç fazlası ürünlerini yapay bir ağaç tasarlamak için kullanmasıyla yapay Noel Ağaçları bugünkü durumuna kadar gelmiştir.

Amerikan Noel Ağacı Derneği’nin verilerine göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde 2023 yılında hanelerde kullanılan Noel ağaçlarının %85‘i yapay, %15‘i ise gerçek ağaçtandır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım