Maslow’un İhtiyaçlar, Gereksinimler Hiyerarşisi

İnsanlarda güdüler en temelde öğrenilmemiş daha ilkel güdülerden, daha karmaşık güdülere uzanan bir yol izlemektedirler. İnsancıl psikolojinin savunucularından Abraham Maslow insan davranışlarını şekillendiren gereksinimleri bir piramit şeklinde en temel gereksinimlerden yukarı doğru en karmaşık olanına uzanan bir şekilde sınıflandırmıştır.

Piramidin en alt basamağında açlık, susuzluk gibi temel fizyolojik gereksinimler yer alırken, Maslow piramidin en üst noktasına insanların tümüyle potansiyellerini ortaya koymaya dönük kendini gerçekleştirme gereksinimini koymuştur. Sırasıyla en alt basamaktan yukarıya doğru gereksinimler hiyerarşik olarak;

• açlık, susuzluk, nefes alma, cinsellik, uyku gibi temel fizyolojik gereksinimler,
• ailenin, işin, sahip olunan kaynakların güvenliğinin gereksinimi
• aile, sosyal grup, yakın arkadaşlık gibi ait olma ve sevgiye ilişkin sosyal gereksinimler
• değer, başarı, saygının takdir edilmesi gereksinimi
• ahlakın üstünlüğü, yaratıcılık, problem çözme gibi unsurları kapsayan kendini gerçekleştirme gereksinimi şeklinde sıralanmaktadır.

Maslow’a göre piramidin alt tarafındaki gereksinimleri gidermeden üst taraftaki gereksinimleri gidermek mümkün olmamaktadır. Bir şekilde kamı doymayan ya da güvenlik gereksinimi tam olarak karşılanmamış bir bireyin kendisine yeni bir romantik ilişki araması ya da kendini gerçekleştirme yolunda gereksinim duyması mümkün olamamaktadır. Çok uzun süre aç kalmış birinin ilk yemek bulduğu anda toplum kurallarına göre hareket ederek yemek yemesi de bu doğrultuda beklenemez. iş hayatından örnek verecek olursak, işe yeni giren bir kişi için öncelikli olarak amaç fizyolojik ihtiyaçları karşılamak yolunda alınacak ücrettir. Daha sonra kişi işyerindeki sosyal güvenlik hakları gibi unsurlarla kendisini güvence altına almak isteyecektir.

Bu gereksinimleri gerçekleştiren birey kendini işyerine ait hissedecek ve işini sevecektir. Bu gereksinimlerin de doyumundan sonra kişi yaptığı iş ile ilgili takdir ve saygı görmek gereksinimi de doyurulan birey kendini gerçekleştirme, elinden gelenin en iyisini ortaya koyma yolunda gereksinimini giderme yolunu araştıracaktır. Kendini gerçekleştirme noktası bireyin elinden gelenin en iyisini ortaya koyabileceği basamağı ifade eder. Piramidin en üst noktasındaki kendini gerçekleştirme aşamasına pek az sayıda kişi ulaşabilmektedir.

Piramitte bir üst basamaktaki gereksinimin giderilmesinde soru yaşandığında birey bir önceki basamağa döner ve bu dönüşler bazen birey için sıkıntılar yaratır. Örneğin, sevgilisinden ayrılan bir kadın, sevgi ve ait olma ihtiyacı tam doyurulamadığı için kendisini aşırı şekilde yemek yemeye verebilir. Zaman zaman Maslow’un gereksinimlerin hiyerarşisi ile ilgili yaklaşımının eleştiriler yapılmaktadır. Örneğin bazı ailelerde ekonomik sıkıntılar sonucu ilk basamak olan temel fizyolojik gereksinimlerin giderilmesine ilişkin sorun yaşama da daha üst basamağa ait bir arada bulunma gereksiniminin giderildiği görülmektedir. Bu tarz aileler ekonomik durumları kötü olsa dahi birbirlerine bağlı bir şekilde bir arada bulunmayı gerçekleştirebilmektedirler. Öte yandan okumaya çok önem veren bir ailede yetişen bir kişi aç bile olsa parasını yiyecek almak yerine kitap alarak değerlendirebilir.

Örneğin bir anne de çoğu zaman kendi yemez, çocuğuna yedirir. Çocuğu için kariyerini noktalayan pek çok anne örneği bulunmaktadır. Bazen yiyecek, barınak ve güvenlik konusunda sıkıntılar yaşanan dönem ve bölgelerde sanatsal ve bilimsel çabaların en büyüklerinin ortaya çıktığına tarih tanıklık etmiştir. Maslow’a göre gereksinimler hiyeraraşisinin en üst noktası kendini gerçekleştirme basamağıdır. İnsanların çok azı bu basamağa ulaşabilmektedir. İnsanlar zaman zaman kendini gerçekleştirme basamağına gelmeseler de kısa süreyle bu tecrübeyi yaşamışlardır. Verilen bir görevin tam anlamıyla yapılması, hiçbir karşılık beklemeden yardım edebilmek, bir sanat eseri karşısında hayranlık duyabilmek, anne-baba olunduğunda hissedilen mutluluk gibi durumlar buna örnek olarak verilebilir. Tarihteki örnek kişilerden yola çıkarak kendini gerçekleştirme ile ilgili benzer bazı kişisel özellikleri gerçekliği verimli bir şekilde algılamak, belirsizliğe tahammül edebilmek, kendilerini ve başkalarını oldukları gibi kabul edebilmek, yaratıcı olmak, bireylerden öte sorunlar üzerinde yoğunlaşabilmek, iyi bir mizah anlayışına sahip olabilmek, insanlığın refahına odaklanabilmek, başarısız deneyimlerini fırsata dönüştürebilmek, hayata daha nesnel bir açıdan bakabilmek şeklinde sıralayabiliriz.

Abraham Maslow 1943 yılında ortaya çıkardığı “İhtiyaçlar Hiyerarşisi” kuramında insanın yaşam içerisinde motivasyonunu oluşturan güdülerinin kendi içersinde bir sistemi olduğuna ve bunların da 5 ana grupta toplandığını söylemiştir.

Maslow bu 5 grubu: fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik ihtiyaçları, ait olma ve sevgi ihtiyacı, saygı ihtiyacı ve en üst düzeyde kendini gerçekleştirme ihtiyacı olarak açıklamıştır. Maslow bu düşüncesiyle motivasyon kaynağı olarak dışardan alınan ödül ve cezanın etkisiyle değil kendi içindeki bu hiyerarşik yapının katkısı olduğunu söylemektedir.

Kuramın Özellikleri Nelerdir?

Maslow bu 5 grubu da düzey ya da basamak olarak düşünmüş sanki bir piramidin basamakları olarak sıralandırmıştır.

• İhtiyaç duyduğu düzeyi tamamlamanın kişide motivasyon kaynağı oluşturduğunu savunmaktadır.
• Bu düzeylerin hayat içerisinde belli bir önem sıralaması vardır.
• Maslow’a göre; bazı gereksinimler ihtiyaç sıralanmasında diğerlerinden daha önce giderilmesi gerekmektedir.
• Bu yüzden de bu teorinin bir diğer önemli noktası da ihtiyaçlar hiyerarşisinde bir kişi alt düzeydeki ihtiyacını belirli düzeyde karşıladıktan sonra üst düzeydeki ihtiyacın gereksinimini algılayacak ve gidermek isteyecektir.

Örneğin, günlük olarak susuzluğunu giderebilen fakat kendini güvenli hissetmeyen bir kişi üst basamaktaki ihtiyaca gereksinim duymaz onun için önemli olan bulunduğu basamakta ki ihtiyacını doyurabilmektir.

1. Fizyolojik İhtiyaçlar

Hiyerarşinin en alt basamağını oluşturur ve açlık, susuzluk, cinsellik, oksijen, uyku ve buna benzer temel yaşamsal ihtiyaçlar yer alır. Maslow’a göre fizyolojik ihtiyaçlar ilk basamağı oluşturur ve en önemli kısmıdır çünkü insanın temel fizyolojik gereksinimleri doyurulmadan üst düzeydeki ihtiyaçlara gereksinim sağlanmayacaktır. Örnek olarak; aç ve susuz bir insan bu ihtiyacını gidermeden sevgi ihtiyacını karşılamayı düşünmeyecek ve böyle bir gereksinim de duymayacaktır. Bu ihtiyaçların bir kısmı eksikliklerden ortaya çıksa da aslında Maslow bazı fizyolojik ihtiyaçların eksiklikten kaynaklanmadığını bildirir. İnsanların yaşamlarını sürdürmek için en çok karşılaması gereken ihtiyacın bu olduğunu da bildirmektedir. İnsanlar yaşamları boyunca bu ihtiyacı gidermek için çaba sarf etmektedir.

2. Güvenlik İhtiyaçları

İnsanın fizyolojik ihtiyaçları belli ölçüde karşılandıktan sonra hiyerarşideki ikinci düzey olarak karşımıza güvenlik ihtiyaçları çıkar. Güvenlik ihtiyaçları anlaşıldığı üzere dış faktörlerden korunma ve emniyet içerisinde bulunmak gelir. Kişide korku ve endişenin olmadığı durumlar söz konusudur. Böyle bir durumda kalan insan çözüm yöntemleri bulmaya ve bu durumla baş etmeye çalışır. Belirsiz ve güvenli olmayan durumlarda insanın gelişimsel olarak zarar gördüğü söylenebilir. Bunun sebebi olarak insanın risk almaktan çekinmesi gösterilebilir. Maslow bu düzey için ‘’bu gereksinim ne kadar çok doyurulursa o denli az ayak bağı olacaktır. Ne denli az olursa cesaret de o denli az olacaktır’’(Maslow, 1968) demiştir.

3. Ait Olma ve Sevgi İhtiyacı

Fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlarının yeterli olarak karşılanmasının ardından ortaya çıkan düzey ait olma ve sevgi ihtiyacıdır. Bu düzeyde kişinin bir ilişki kurmak veya bir grupta yer edinme ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Böyle bir durumda kişinin bir arkadaş, sevgili, eş ya da çocuklarının eksikliğini giderme ihtyiacı söz konusudur. Bu durum, kişi için sosyal olarak ihtiyaçlarının giderilmesi anlamına da gelmektedir. Bu ihtiyacının karşılanmaması durumunda kişinin kendini yalnız ve terk edilmiş hissettiği görülmüştür. Maslow bu konuda da 2 farklı sevgi olduğunu ve bunların birbirini tamamladığını söylemektedir. Bunlar içinde ilk karşımıza çıkan eksiklik sevgisidir. Kişide içi boş olan bir alanın sevgiyle doldurulmasından bahsedilir. Bu konuda sevgiyle doldurulmamasının bazı patolojik sorunların ortaya çıkmasına sebep olduğu görülmüştür. İkinci tür ise varlık sevgisidir ve bu da ilk tür olan eksiklik sevgisinin oluşmasının ardından görülür. Varlık sevgisi ise bir başkasının varlığına duyduğumuz sevgidir. Maslow’a göre; eksiklik sevgisi mutlaka doyurulması gereken bir durumken varlık sevgisinin tamamiyle doyurulması pek mümkün olmamaktadır.

4. Saygı İhtiyacı

Saygı ihtiyacı önceki düzeyler yeterli derecede doyurulduktan sonra ihtiyaç olunan düzeydir. Bu düzey, kişinin çevresinden saygı görmesi ve kendisine güvenmesiyle ortaya çıkan istektir. Bu düzeyde iki aşama vardır. Kişi hem kendisine güven duyar aynı zamanda da etrafı tarafından saygı duyulan biri olarak görülmek ister. Maslow burada kişinin kendisine duyduğu özsaygı ve benlik durumlarına dikkat çekmektedir. Çünkü sadece dış faktörlerin kişinin kendisine saygı duymada yeterli olmadığını dile getirmektedir.

5. Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı

En üst düzeyde karşımıza çıkan bu ihtiyacın; kişinin hayatında potansiyelini ve kapasitesini keşfetmesi ve bunları da hayata geçirdiği durumdur.Tüm alt düzeyler karşılansa da insanın belli bir huzursuzluk içinde olduğu bu aşamada görülmektedir. Bu düzeye gelindiğinde insan hayattan ne istediği, neyi başarmak istediği, hayatta nasıl bir yol izlediği gibi soruları sorarak cevaplarını almayı amaçlar. Bu aşamada her insanın farklı bir tarzda davranacağı söylenmektedir. Ancak Maslow bu düzeyi herkesin başarıp kendi farkındalığına varıp kendini gerçekleştirme noktasına ulaşamayacağını söylemektedir. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı kişinin kendi farkındalığını kazanması ve hayatın uygulaması açısında önemli bir noktadır.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları