İbn Miskeveyh, hayatına dair oldukça sınırlı bilgilere sahip olduğumuz ve fakat İslam dünyasının altın çağlarını yaşadığı 11. yüzyılda yaşadığını bildiğimiz, kendi döneminin en önemli filozoflarından birisidir.

Büveyhiler devrinin en tanınan filozoflarından birisi olan İbn Miskeveyh’in özellikle çocukluk ve yaşlılık dönemine ait hemen hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Onun hakkında anlatılanlar kısmen kendi eseri “Tecâribü’l-ümem”e, kısmen de çağdaşları Ebû Süleyman es-Sicistânî, Ebû Hayyân et-Tevhîdî ve Ebû Mansûr es-Seâlibî’nin eserlerine dayanmaktadır. Bunlara ayrıca, İbn Miskeveyh ile mektuplaşmaları bulunan Bedîüzzaman el-Hemedânî ile Ebû Bekir el-Hârizmî gibi iki çağdaşını daha eklemek mümkündür.

Sicistânî’ye atfedilen “Ṣıvânü’l-ḥikme”den sonra bu kaynaklardan hareketle İbn Miskeveyh’in hayatı ve eserleri hakkında derli toplu bilgi veren başlıca kitap Yâkūt el-Hamevî’nin “Muʿcemü’l-üdebâ”sıdır. Diğer kaynaklar büyük ölçüde Yâkūt’u takip etmiştir.

Abdülazîz İzzet ve Muhammed Arkoun, Sicistânî’nin İbn Miskeveyh’in hayatına dair bir risale yazdığını, fakat bunun günümüze ulaşmadığını belirtmektedir.

Daha çok ahlak felsefesi üzerine yaptığı akıl yürütmelerle öne çıkan İbn Miskeveyh tarih, felsefe, matematik, mantık ve edebiyat gibi alanlarda önemli eserler vermiştir.

İbn Miskeveyh, 320/932’de Rey’de dünyaya gelmiştir ve yaşamını 421/1030’da İsfahan’da yitirmiştir.

İbn Miskeveyh, daha çok Platon, Aristoteles, Galen, Kindi, Farabi gibi isimlerin etkisinde felsefesini geliştirmiş; çeşitli alanlardaki birçok çalışmasına rağmen İslam felsefesi geleneğinde daha çok uygulamalı felsefe ve ahlak alanlarında yazılan metinlere kaynaklık edecek olan “Tehzibü’l-Ahlâk” adlı yapıtı kaleme almış ve bu yapıtla son derece etkili olmuştur.

İbn Miskeveyh kimdir?

İbn Miskeveyh ya da tam adıyla Ahmed bin Muhammed Miskeveyh Fars asıllı ünlü Şii filozoftur. Müslümanlarca; Aristoteles ve Farabi’den sonraki üçüncü öğretmen yani “Muallim Salis” olarak bilinir.

İran’ın Rey kentinde 940’ta doğan İbn Miskeveyh aktif politik kişiliğini filozof rolüyle birleştirebilmiş bir şahsiyettir. Tarihçi yönü de bulunan İbn Miskeveyh Bağdat, İsfahan ve Rey şehirlerindeki Büveyhî Hanedanı’na hizmet etmiştir.

İbn Miskeveyh döneminde, aralarında Sicistani’nin de olduğu bir entelektüel grubunun üyesidir. İslam dünyasında Neoplatonik geleneğin ortaya çıkışında Miskeveyh’in telifçi rolünün etkisi bulunmaktadır.

İbn Miskeveyh tarihten psikolojiye, kimyadan metafiziğe kadar pek çok farklı alanda çalışmalarda bulunmuş ve eserler kaleme almıştır. Yunan filozoflarının tevhid ile ilgilendiklerini öne sürmekle Miskeveyh din ile felsefeyi uzlaştırma hususu probleminden uzak durmuştur.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım