Hukuk felsefesi

Hukuk felsefesi, felsefenin hukukla ilgilenen özel bir dalı olarak kabul edilmektedir. Felsefenin varlık problemiyle ilgilenmesi gibi, hukuk felsefesi de hukukun niteliği problemi ile ilgilenir (Aral, 2012a: 28).

Hukuk bilimi, belli bir yer ve zamanda yürürlükte olan hukuk ile ilgili iken hukuk felsefesi genel anlamda hukuk ve hukukun nitelikleri ile ilgilenir. Ancak hemen sonrasında, hukuk felsefesinin değer boyutu karşımıza çıkar. Zira felsefe bir “olması gereken etkinliği”dir ve hukuk felsefesi de “olması gereken hukuk”un ne olduğunu ele alarak “adalet” kavramını incelemelerinin odağına yerleştirir.

Hukuk felsefesi hukukla ilgili konulardaki her türlü felsefi spekülasyonu kapsar. Dolayısıyla, hukukun tanımlanmış biçimiyle hukuk bilimin bir parçası olabilecek ampirik sosyal teorilerini dışarıda bırakır.

Toplumun yaşayış tarzını ve toplumsal ilişkileri düzenleyen ve yaptırım gücü (müeyyidesi) olan kurallar sistemi, hukuktur.

Hukuka aykırı davranmak veya kanunu çiğnemek, mutlaka bir ceza ile neticelenir. Hukuk felsefesi ise, hukukun, hukuk kurallarının, hukuki kanunların kökünün ne olduğunu (mahiyetini), geçerliliğini, ilke ve vazifelerini, hayattaki önemini ve yerini, bilimlerle olan ilişkisini araştıran felsefe dalıdır.

Felsefe, insani tecrübenin yorumlandığı kavramsal aygıtları inceliyorsa hukuk felsefesinin temel odağı belli fikirlerin veya muhakeme yapılarının açıklığa kavuşturulması veya analiz edilmesidir; bu fikirler ve muhakeme yapıları hukuk doktrininde içerimlenmiş, onun tarafından varsayılmış veya onun aracılığıyla geliştirilmiş olabilir; bunlar hukuki süreçlerin meşrulaştırıldığı ve açıklandığı düşünce ve inanç ortamlarını kuruyor da olabilir.

Hukuk felsefesi, hukukun sosyal etkileri hakkındaki ve sosyolojik hukuk çalışmalarında konu edilen hukuki davranış hakkındaki ampirik araştırmalarla ilgilenmez. Ancak, hukuk felsefesi araştırması hukuk sosyolojisinin ilgilendiği türden kavramsal araştırmalardan net biçimde de ayrılamaz. Farklılık öncelikle vurgu farklılığıdır. Genel olarak hukuk felsefesinde kavramsal açıklık önemsenir; bunu hukuk kurumlarının kendi tarihsel bağlamlarındaki ve sosyal ortamlarındaki sistematik empirik analizinden çok daha önemli -kimi zaman ondan bağımsız- sayma eğilimi söz konusudur. Tersine, hukuk sosyolojisinde, hukukun kavramsal yapılarının analizi daima yalnızca bu empirik analizle bağlantılı olarak yürütülür. (Cotterrell, 2018: 19).

İlgili konu: Hukuk sosyolojisi nedir?

Hukuk felsefesi içerisinde yer alan çeşitli ekoller; hukuk kavramı, hukukun yürürlüğü, hukukun amacı, hukuk uygulamasında geçerli metotlar, hukukun değerlendirilmesinde yararlı objektif adalet kriterlerinin bulunup bulunmayacağı, insan iradesinin hür olup olmadığı ile ilgili değişik görüşler ileri sürerek hukuk düşüncesine ilişkin önemli katkılar ortaya koyarlar (Güriz, 1997: 10).

İLGİLİ KONULAR:

• Etik ve hukuk felsefesi

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım