İnsanların hafızalarının ya iyi ya da kötü olduğunu düşünme eğilimindeyiz. Bununla birlikte, dil öğrenmede çok iyi olan; ancak isimler ve yüzler konusunda çok zayıf bir hafızaya sahip birini tanıyor olabilirsiniz. Başka bir kişi ise geçmiş olayları detaylı bir şekilde hatırlama konusunda olağanüstü bir yetenek sergilerken telefon numaralarını ezberlemekte zorlanabilir.

Bu görünür çelişkiler hafızamızın karmaşıklığının bir sonucudur. Aslında hafızalarımız, ne öğrendiğimize ve nasıl öğrendiğimize bağlı olarak değişen bir dizi nörobiyolojik yapı ve mekanizma tarafından desteklenen çeşitli sistemlerden oluşur.

Örneğin yeni bir dil öğrenirken bilimsel bilgi edinirkenle aynı beyin mekanizmaları ya da süreçleri kullanılmaz. Bu durum, bir eğitim ortamında belirli bir hafıza stratejisini neyin daha etkili ya da daha az etkili kıldığı konusunda genelleme yapmayı zorlaştırmaktadır.

Hafıza stratejileri ve anımsatıcıları

Hafızası kuvvetli kişiler üzerinde yapılan çalışmalar, verileri hatırlama konusunda daha iyi ya da daha kötü olmamızdaki farklılıkların çoğunu genetiğin oluşturmasına rağmen, insanların uzun süreler boyunca uyguladıkları stratejileri kullanarak olağanüstü bir hatırlama yeteneği geliştirebildiklerini göstermiştir. ¹

Anımsatıcılar olarak bilinen en yaygın teknikler, genellikle çok fazla eğitim gerektiren zihinsel imgelerin veya sözlü stratejilerin oluşturulmasına dayanır.

Loci yöntemi gibi görselleştirme yöntemleri hatırlanacak öğelerin belirli yerlerle ilişkilendirilmesinden oluşur. Örneğin, bir alışveriş listesini zihinsel olarak işe gidiş güzergâhınızı takip ederek ve listedeki öğeleri yol boyunca farklı yerlere bırakarak ezberleyebilirsiniz. Onları hatırlamak istediğinizde, sadece zihinsel olarak rotayı takip etmeniz gerekecektir.

Bu yöntem hafızası kuvvetli kişiler tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır ve nörogörüntüleme verileri, hafızası kuvvetli kişilerin ezberleme görevleri sırasında mekânsal ortamların işlenmesinden sorumlu beyin bölgelerinde daha fazla aktivasyon olduğunu göstermektedir. ²

Anımsatıcı stratejilerin etkinliği üç temel ilkeye dayanır:

1. Öğrenmek istediğiniz bilgiyi zaten bildiğiniz şeylerle ilişkilendirin.
2. Bilgiyi hızlı bir şekilde geri kazanmak için bilginin kendisi ile birlikte bilgiye erişim yolunu da hatırlayın.
3. Pratik yapmak mükemmelleştirir: İlk iki sürecin eğitimi ve pratiği keskin ve çevik bir hafızaya sahip olmak için çok önemlidir.

Güçlü hafızaya sahip kişiler üzerinde yapılan bir araştırma, Pi sayısının 67.890 basamağını hatırlamak için hafıza stratejileri konusunda eğitilebilen bir kişi için bu stratejilerin okullarda öğrenmeyi artırmak için de kullanılabileceğini göstermektedir. ³ Bununla birlikte, uzamsal ya da sözel anımsatıcı tekniklerin son derece etkili olduğu kanıtlanmış olsa da bunların günlük yaşamdaki gerçek kullanımı sınırlıdır. ⁴

Bu da bu yöntemlerin okulda gezegenler veya kimyasal elementler gibi listeleri öğrenmek için kullanılabilecekleri, ancak daha karmaşık materyaller veya bilgiler için kullanılamayacakları anlamına geliyor.

Anıların kodlanması ve bilgi ağları

Okul ortamındaki sınırlamalar nedeniyle, hafızayı geliştirmenin diğer yollarına bakmakta fayda vardır. Bunu, hafıza süreçlerinde yer alan unsurlara odaklanarak ve anımsatıcı stratejilerle aynı ilkeleri uygulayarak yapabiliriz.

Bir bellek oluşumu, bilginin ilk kez algılanması, kataloglanması ve beyinde kodlanmasıyla başlar. Yeni bilgileri öğrenmede en önemli faktörün öğrenme niyeti ya da arzusu değil, bilgiyle ne yaptığımız olduğunu biliyoruz.

Bilgiyi mevcut bilgiyle ilişkilendirerek derinlemesine işlemek, ezberlemeyi kolaylaştırmanın anahtarıdır; bilgiyi zaten bildiğimiz şeylerle ilişkilendirmek, bir şeyi akılda kalana kadar zihinsel olarak papağan gibi tekrarlamaktan çok daha etkilidir.

Bu nedenle, yeni bilgileri entegre edebileceğiniz ve düzenleyebileceğiniz zengin bilgi ağları oluşturmak çok önemlidir. İlk Amerikan başkanının ne zaman seçildiğini hatırlamak, bunu örneğin Fransız Devrimi hakkında zaten bildiklerimizle ilişkilendirirsek çok daha kolay olacaktır. Araştırmacılar buna semantik kodlama adını veriyor.

Bir anıyı geri getirme süreci, onu kodlama süreci kadar önemlidir. Çoğu zaman bir şeyi biliriz ama ona ulaşamayız, tıpkı bir kişinin adını dilinizin ucuna getirdiğinizde ama aslında hatırlayamadığınızda olduğu gibi.

Hafıza eğitiminin etkili olabilmesi için, bilginin kendisiyle birlikte ona erişeceğimiz anahtarları da saklamamız gerekir. Ezberlemenin daha verimli ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesi için tekrarlanan pratikler şarttır.

Kendi belleğinizi tanıyın

Okullarda en etkili yöntem sadece ezberleme tekniklerini öğretmek değil, öğrencilerin kendi hafızalarının nasıl çalıştığını öğrenmelerine yardımcı olmaktır. Genel bir kural olarak, ne kadar çok bilgiye sahip olurlarsa ve etkili ezberleme stratejilerini ne kadar uzun süre uygularlarsa, yeni bilgileri edinmeleri o kadar kolay olacaktır.

Öğrencilere farklı içerik ve değerlendirme türleri için hangi çalışma stratejilerinin en etkili olduğunu öğretmek ve bunları esnek bir şekilde uygulamaya odaklanmak da önemlidir.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Claudia Poch ve Jorge González Alonso’nun “How to improve your memory: strategies for kids and adults” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım

1. John Wilding ve Elizabeth Valentine (1994), Memory champions. British Journal of Psychology, 85 (2), 231-244, https://doi.org/10.1111/j.2044-8295.1994.tb02520.x
2. Eleanor A. Maguire, Elizabeth R. Valentine, John M. Wilding ve Narinder Kapur (2003), Routes to remembering: the brains behind superior memory. Nature Neuroscience, 6 (-), 90-95, https://www.nature.com/articles/nn988
3. Raz, A., Packard, M. G., Alexander, G. M., Buhle, J. T., Zhu, H., Yu, S., & Peterson, B. S. (2009). A slice of π : An exploratory neuroimaging study of digit encoding and retrieval in a superior memorist. Neurocase, 15(5), 361–372. https://doi.org/10.1080/13554790902776896
4. Peter E. Morris, Catherine O. Fritz, Louise Jackson, Emma Nichol, Elizabeth Roberts (2005). Strategies for learning proper names: expanding retrieval practice, meaning and imagery. Applied Cognitive Psychology, 19 (6), 679-819. https://doi.org/10.1080/13554790902776896