Frankfurt Okulu ve Eleştirel Kuram

Adorno, 1923’te kurulan Institut für Sozialforschung (Sosyal Araştırmalar Enstitüsü) çevresinde bir araya gelmiş olan kuramcıların oluşturduğu Frankfurt Okulu‘nun en önemli temsilcilerinden biridir.

Bilimsel ve mali özerklik temeli üzerinde, sosyal araştırmaya yönelik bir akademi olması amacıyla kurulan enstitü, 1930’da Max Horkheimer‘in başkanlığa getirilmesiyle birlikte yaratıcılık dönemine girmiştir. Horkheimer’in Herbert Marcuse, Theodor Adorno, Erich Fromm ve Friedrich Pollock’u bir araya getirerek oluşturduğu çekirdek, Frankfurt Okulu’nu kuramsal açıdan biçimlendirmeye başlamıştır. Okulun temel görüşü olan “eleştirel kuram” ilk kez Horkheimer tarafından ortaya atılmış, enstitünün yaygın organı olan Zeitschrift für Sozialforschung’da. (“Sosyal Araştırmalar Dergisi”) yayımlanan diğer çalışmalarla teorik bir bütünsellik kazanmıştır.

Adorno, Nazi iktidarı ve II. Dünya Savaşı yıllarını kapsayan sürgün döneminden sonra, tekrar Frankfurt’a taşınan enstitünün başkanlığına getirildiği 1958’den sonra, özellikle felsefe ve eleştirel sanat sosyolojisi alanlarında güçlü eserler vermiştir. Adorno’nun felsefeye olan ilgisi, felsefenin eleştirel işlevini savunma olarak özetlenebilir. Adorno’ya göre, “eleştirel kuram” eyleme yöneliktir; böylece kuramın kendisi kuram olmanın sınırlarını aşar. Kuramın yöneldiği eylem (Praxis) felsefenin eleştirel içeriğini ortaya çıkarır ve ancak bu düzeyde felsefe tümüyle aşılmış olur. Adorno’ya göre, kuramsal düzeyde de olsa, felsefenin aşılması için uğraşma, sürekli ve bilinçli bir çaba haline gelmelidir. Varolan felsefenin toplumun bütünlüğü içinde biçimlenmiş bir yapı olması yüzünden, aşılması da ancak toplumun devrimci ve bütünsel bir dönüşümüyle mümkündür.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı