Felsefe hakkında her şey…

Aristoteles’in Dört Neden Öğretisi Nedir?

01.11.2019
106.373
Aristoteles’in Dört Neden Öğretisi Nedir?

Aristoteles’e göre herhangi bir şeyin ve bir bütün olarak evrenin ortaya çıkmasını, varlık kazanmasını sağlayan dört neden vardır. Bu dört neden şunlardır: Maddi Neden (causa materialis), Formel Neden (causa formalis), Etken (fail) Neden (causa efficiens) ve Ereksel (amaç) Neden (causa finalis). Evrenin geneli için geçerli olan bu durum, kuşkusuz tüm tek tek şeyler, tikeller için de geçerlidir.

Aristotelesin dört neden öğretisi, aşağıdaki şekilde madde madde açıklanabilir:

  • Maddi Neden: Bir şeyin hangi maddeden kaynaklı oluştuğunu gösteren nedene, maddi neden denir. Örneğin bir mezar taşı düşünelim. Bu taşın meydana gelmesi için hiç kuşkusuz bir maddeye, örneğin mermere ihtiyaç duyulacaktır. Mezar taşı, mermerden imal edilecektir. Böylece mermer, mezar taşının maddî nedeni (causa materialis) olacaktır.
  • Formel Neden: Bir şeyin biçimsel nedenine, formel neden denir. Yukarıda bahsettiğimiz mermerin mezar taşı hâline dönüşebilmesi için, mermerde bir “mezar taşı olma” imkânının bulunması ve mermerin mezar taşı formunu, biçimini kazanması gerekir. Böylece mezar taşı formu, mezar taşının meydana gelmesi için ikinci şart olacaktır. Böylece mezar taşı formu, mezar taşının formel nedeni (casua formalis) olacaktır.
  • Etken Neden: Maddenin biçim kazanmasını sağlayan nedene, etkin neden, etken neden ya da fail neden denir. Örneğin mermeri mezar taşı formuna gelmesi mermerde kendiliğinden gerçekleşmez. Mermeri yontup onu mezar taşı formuna sokacak bir kişi, bir yontucu, zanaatkâr, taş ustası gerekecektir. İşte mermeri yontan taş ustası da mezar taşının etken ya da etkin nedeni (causa efficiens) olacaktır.
  • Ereksel Neden: Bir maddenin biçim kazanmasında son olarak bir de amaç bulunmalıdır ve işte bu amacı gösteren nedene de ereksel neden denir. Yani taş ustası mermeri bir forma sokmaya çalışırken, taş ustasının kafasındaki amaç, mermeri bir mezar taşı hâline getirmektir. Bu amaçta, taş, bir mezarlıkta ölünün başucuna dikilecek, onunla ilgili bazı temel bilgileri kitabe gibi taşıyacaktır. Böylece dördüncü neden yani amaç ya da erek neden (causa finalis) de belirlenmiş olacaktır.
Heykel

Mermerin heykel hâline dönüşebilmesi için, mermerde bir “heykel olma” imkânının bulunması ve mermerin heykel formunu, biçimini kazanması gerekir. (Görsel: Pexels)

Aristoteles’in, yukarıda özeti verilen dört neden öğretisi, kendisinden önceki filozofların evrenin nedeni olarak ileri sürdükleri her şeyi derleyip toparlayan bütüncül bir öğretidir ve öylesine kapsayıcıdır ki kendisinden sonraki yüzlerce yıl boyunca geçerliliğini korumuş, felsefe tarihinin en kalıcı ve klasik öğretilerinden biri hâline gelmiştir.

Aristoteles, kendisinden önce evrenin nedeni olarak ileri sürülen hiçbir açıklamayı bir kenara itmemiştir. Örneğin doğa filozoflarının ileri sürdükleri farklı maddî nedenleri (toprak, su, hava ve ateş) doğanın dört maddî nedeni olarak benimsemiş; Tanrı, gök cisimleri, ruh, akıl gibi soyut yapılar dışında kalan maddî şeylerin son kertede bu dört maddi nedenden meydana geldiklerini savunmuştur.

Buna karşılık Platon’un idealarını da farklı bir yorumla da olsa evrenin formel nedeni olarak kabul etmiştir. Anaksagoras’ın Nous’u ya da Platon’un Demiourgos’u, Aristoteles’in dört neden öğretisinde etken neden olan ilk hareket ettiriciye, kendi kendini düşünmekte olan salt düşünceye, salt forma öncüllük etmiştir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 1 YORUM
  1. Edgar402DEU dedi ki:

    Guzel

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...