Fritz Heider Kimdir?

1896 yılında Viyana’da doğan Amerikalı psikolog Fritz Heider sosyal psikolojinin önde gelen kuramcılarından biri olarak kabul edilir.

1958 tarihli “Kişilerarası İlişkiler Psikolojisi” kitabı, çağdaş sosyal psikolojinin temellerini atan teorik bir başyapıttır. Özellikle, atfedilme, denge ve bilişsel tutarlılık konularındaki çalışmaları ile bilim dünyasına ışık tutmuştur.

“Sağduyu psikolojisi” adını verdiği kavram ile adından söz ettirmiştir. Algıların insan davranışını açıklamada önemli rolü olduğunu savunmuştur. İnsanların fiziksel çevrelerini anlamak için benzer araçlar kullandıklarını, niteliklerini ve davranışlarını algılamak ve nesneler ile çevreleri arasındaki ilişkiyi anlamlandırabilmek için bilişsel becerilerini işe koştuklarını öne sürmüştür. Heider’in düşüncesi, insanoğlunun sadece nesnelerin fiziksel dünyasını değil, aynı zamanda sosyal çevrelerini de anlamlandırmaya çalışan temel sosyal doğasını yansıtan, birbirleriyle nasıl anlaştıklarını ve ilişki kurduklarını dair yeni önermeler sunan anlayışa öncülük etmiştir.

1947’de Kansas Üniversitesinde çalışmalarına başlayan Heider, sosyal psikoloji alanındaki en önemli katkısı olan ünlü eseri The Psychology of Interpersonal Relations kitabını uzun yıllar süren araştırmalar sonucu yayımlamıştır. Amerikan Psikoloji Derneği, Heider’e 1965’te Değerli Bilimsel Katkı Ödülü ve 1987’de Psikolojik Bilimler Altın Madalya Ödülünü vermiştir. 1965 yılında Kansas Üniversitesinde “seçkin profesör” unvanını alan Heider, 1966 yılında emekli olmuştur. Ancak araştırmalarına devam etmiştir. Özellikle, 1983’te yayımlanan otobiyografisi ve anılarını derlediği defterleri teorilerinin şemalarını ve açıklamalarını içermektedir. Bu notlar 1987’den 1990’a kadar 6 cilt halinde yayımlanmıştır.

Heider’in en önemli çalışması olan Kişilerarası İlişkiler Psikolojisi (1958), sosyal psikolojinin gelişmesini sağlayan çeşitli fikirleri içermektedir . Heider, sosyal algının fiziksel nesne algısı kurallarının çoğunu izlediğini ve nesne algısında da sosyal bir algı bulunduğunu ileri sürmüştür. Nesne algısındaki yanlılıklar bazen hatalara yol açtığı için, sosyal algıdaki yanlılıkların da aynı şekilde hatalara yol açabileceğini savunmuştur. Fritz Heider ayrıca, insanların kendi algılarına yönelttikleri düzenin “psikolojik denge” kuralını izlediğini ileri sürmüştür. Temel düşüncesi, olumlu ve olumsuz duyguların, kararsızlığı en aza indirecek ve kişinin basit, açık ve etkili bir temsilini en üst düzeye çıkaracak şekilde temsil edilmesi gerektiğidir. Eserindeki en önemli fikir, insanların davranış nedenlerini nasıl gördükleri ve bunun için yaptıkları açıklamalar, yani Heider’in “atıflar” dediği kavramdır. İlişkilendirme teorisi, insanların başkalarının ve kendilerinin davranışlarını açıklamaya ve nasıl atıfta bulunulduğuna değinir. Teori, insanların olayların nedenini iki türlü nitelediklerini ileri sürer: “dışsal” veya “içsel” ilişkilendirme, kişiyi olaydan sorumlu kılar ve zeka veya kişilik düzeyleri gibi faktörlere nedensellik getirir. “Durumsal” veya “harici” ilişkilendirme ise hava durumu gibi bir dış faktöre nedensellik getirir.

Fritz Heider, 1988 yılında Kansas’ta yaşamını yitirmiştir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı