Felsefe hakkında her şey…

Desiderius Erasmus

16.01.2024
246
Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus, Avrupa Rönesansı’nın önde gelen aktivist ve düşünürlerinden biriydi. Başlıca uğraşı, on altıncı yüzyılın ilk otuz beş yılında önde gelen devlet adamlarına, hümanistlere, yazıcılara ve teologlara yönelik yazılar yazmaktı.

Desiderius Erasmus yılmaz bir muhabir, münekkit, yayıncı, hicivci, çevirmen, yorumcu, editör ve Rönesans kültürünün önde gelen isimlerinden biriydi. Belki de her şeyden önce Hıristiyan Yeni Ahit‘i üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmış ve anılmıştır. Sistematik bir düşünür olmadığı gibi, bir felsefe sistemi ya da okulu da kurmamıştır.

Orta Çağ ve Rönesans’ın skolastik filozoflarına karşı duyduğu derin karşıtlık Erasmus‘u felsefi yapıyla ters düşürmektedir. Erasmus‘un felsefe tarihindeki belki de en önemli rolü ise alanın disiplinler arası sınırlarını tartışmaya açıp genişletmiş olmasıdır. Bunu, Platonculuk ve Epikürcülük gibi eski felsefi geleneklerle kimi benzerlikler gösteren, ancak esas olarak felsefenin münhasır bir akademik disiplin değil, tüm inananlara düşen ahlaki bir yükümlülük olduğu anlayışına dayanan İsa’nın felsefesini öne sürerek yapmıştır. Bu bağlamda, kendisini ve başkalarını bilgeliğin esas sevgisi olarak gördüğü şeye yönlendirmek için bir söylem etiği kurmuştur.

Erasmus 1460’ların sonunda Rotterdam şehrinde doğdu ve önce Deventer‘de sonra da s’Hertogenbosch’da Brethren of the Common Life tarafından yetiştirildi. Erken yaşta yetim kalınca keşişlik yemini etti ve 1486’da Steyn’deki Augustinian manastırına girdi. 1492’de rahip olarak atandı ve 1493’te Burgundy mahkemesi tarafından Altın Post tarikatının başına henüz getirilmiş olan Cambrai Piskoposu Hendrik van Bergen’in hizmetine girdi.

Azimli bir piskoposun sekreterliğini yapmak Erasmus‘u manastır hayatının sıkıcılığından kurtarmış, ona seyahat ve terfi imkânı sunmuştu. Piskoposun kariyeri sekteye uğrayınca, Erasmus 1495’te Paris Üniversitesinde teoloji okumak için buradan ayrıldı ve burada profesyonel teoloji çalışmalarına ve diyalektik eğilimlere karşı ömür boyu sürecek bir isteksizlik duymaya yetecek kadar uzun süre kaldı.

Desiderius Erasmus‘un Paris’te ilk önemli destekçisi olan William Blount, Lord Mountjoy’a yakınlaştı ve Eramus 1499’da İngiltere’ye öğretmen olarak gitti. Bu ilk İngiltere seyahati kısa sürse de Erasmus’un sonraki kariyeri için çok önemli bir dönüm noktası oldu; çünkü bu ziyaret sırasında Thomas More ve Londra’daki Aziz Paul Okulu’nun kurucusu John Colet ile tanıştı.

1500’de Paris’e dönen Desiderius Erasmus ilk özdeyiş derlemesi olan Adagiorum Collectanea‘yı yayımladı ve Mountjoy’a ithafen yazdığı bu metin Erasmusçu şiirselliğin önemli bir örneği olarak günümüze kadar ulaştı.

Fransa ve Felemenk’te bir süre daha dolaştıktan sonra İngiltere’ye dönen Erasmus burada Thomas More’un konuğu oldu ve Samosatalı Lucian’ın seçme diyaloglarının çevirisinde onunla iş birliği yaptı. Uzun zamandır beklediği İtalya yolculuğuna 1506 yılında çıktı. Erasmus Venedik’te hümanist yayımcı Aldus Manutius’la birlikte çalışarak 1508’de Adagiorum Chiliades adlı ilk büyük özdeyişler derlemesini yayımladı.

Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus

İtalya’dan İngiltere’ye geri dönen Desiderius Erasmus burada Deliliğe Övgü (1511) ve De ratione studii ile 1522’ye kadar yayınlanmayan De conscribendis epistolis adlı yazı yazma kılavuzunun ön versiyonu ve De copia veya On abundance in style (1512) adlı eserinin tamamlanmış versiyonu da dahil olmak üzere çeşitli eğitim yazıları yazacak kadar yaşadı.

1514’te Avrupa kıtasına dönen Erasmus, İsviçreli yayıncı Johann Froben’le çalışmaya başladı ve 1515’te onun için mesellerin genişletilmiş bir versiyonunu hazırladı. Ertesi yıl Froben yayınevinden Erasmus’un kariyerinin iki başyapıtı olarak kabul edilen iki eser çıktı. İlk olarak Yeni Ahit‘in Yunanca metni ve Erasmus’un Latince çevirisinden oluşan Novum Instrumentum, Erasmus’un Vulgate’in Latince metnine eklediği notlarla birlikte yayınlandı. Ardından, Erasmus’un bizzat editörlüğünü yaptığı ve Canterbury Başpiskoposu William Warham’a ithaf ettiği dört ciltlik Jerome’un mektupları da dahil olmak üzere, Aziz Jerome’un tüm eserleri dokuz cilt halinde yayınlandı. Birinci cildin başında Desiderius Erasmus‘un yazdığı Jerome’un Hayatı yer alır.

1517’de Erasmus Louvain’e yerleşti. Orada kısa sürede üniversitenin teoloji fakültesiyle üç dilin -Yunanca, Latince ve İbranice- teoloji öğrenimindeki rolü üzerine bir ihtilafa düştü. Bu olay, Erasmus’un arkadaşı Jérôme de Busleyden’in vasiyeti üzerine Louvain’de üç dilli bir üniversitenin kurulmasının hemen ardından gerçekleşti. Desiderius Erasmus, mesleki ayrıcalıklarını korumaya niyetli Louvain teologlarının gerici tutumuna karşı, eski dillerin incelenmesine dayanan hümanist teolojiyi savundu. Erasmus aynı zamanda, 1517’de Romalılara Mektup‘tan başlayarak, Yeni Ahit üzerine Paraphrases adlı bir başka önemli bilimsel projeyi hayata geçirdi.

Erasmus 1521’de Basel’e taşındı ve burada Froben yayıneviyle yakın bir işbirliği içinde Meseller‘in genişletilmiş baskılarını yaptı ve Yeni Ahit üzerine Paraphrases‘e devam etti. Erasmus on yıl boyunca Martin Luther ile özgür irade ve kader kavramları üzerine süren zor ve yıpratıcı bir çekişme içine girdi.

Erasmus 1524’te Diatribe on Free Will‘i yayınladı, Luther de 1525’te The Enslaved Will (Köleleştirilmiş İrade) adlı incelemesiyle buna cevap verdi. Erasmus da 1526 ve 1527’de iki bölüm halinde yayınlanan Hyperaspistes ya da Shieldbearer‘ı kaleme aldı.

Richard Popkin, yazdığı kapsamlı History of Scepticism (Şüpheciliğin Tarihi) adlı eserinde modern şüpheciliğin ortaya çıkışını bu çekişmeye dayandırır. Kilise hiyerarşisine ve Katolik dindarlığına yönelik sert eleştirileriyle pek çok Katolik din adamını kendinden uzaklaştıran Erasmus, Protestan reformculara katılmayı reddetti ve baskı ya da reformdan ziyade uzlaşma yoluyla Kilise birliğini savunan biri olarak kendini giderek yalnızlaşırken buldu.

On yılın sonuna doğru, 1527 Roma’nın Yağmalanması‘nın ardından İspanyol Engizisyonu, Erasmus’un çalışmalarındaki şüpheli bölümleri tartışmak ve kitaplarının İspanya’da yasaklanıp yasaklanmayacağına karar vermek için Valladolid şehrinde bir konferans topladı. Veba, Valladolid Konferansı’nı bir karara varamadan Ağustos 1527’de kesintiye uğratsa da bu durum Erasmus’u Ortodoksluğuna meydan okuyan İspanyol keşişlere hitaben uzun bir Özür yazmaktan alıkoymadı. Ertesi yıl, 1528’de Desiderius Erasmus, Cicero’nun en katı hümanist öğrencilerinin pagan dürtülerine yönelik eleştirilerini içeren Ciceronianus (1528) adlı diyaloğunu yayınladı ve böylece Avrupalı edebiyatçılar arasındaki şöhretinin devam etmesini sağladı.

Erasmus nihayet 1529’da Basel’in Reform‘a bağlılığını resmen ilan etmesiyle Basel’den ayrıldı ve Katolik Freiburg şehrine yerleşti. Desiderius Erasmus, bitmek tükenmek bilmeyen polemiklerinden ve yoğun yazışmalarından arta kalan boş zamanlarında vaaz retoriği üzerine 1535 yılında tamamlayıp yayınladığı son başyapıtı olan Ecclesiastes (Vaazlar) adlı incelemesini kaleme aldı.

Erasmus’un seyahatleri 12 Temmuz 1536’da Felemenk’e dönerken mola verdiği Basel’de sona erdi.

İlgili konular:

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...