Yazar Roger Sutcliffe, “No Philosophy, No Humanity” (Felsefe Yoksa İnsanlık da Yok) başlıklı bir TED konuşmasında ¹ dinleyicilere bayrak direğinin bir mekân olup olmadığını sordu. Dinleyicilerin yaklaşık yarısı bayrak direğinin bir mekân olduğunu söylerken diğer yarısı bu görüşe katılmadı ve bayrak direğinin bir mekân olmadığını ifade etti.

Konuşmasına dokuz yaşındaki bir çocuğun bu soruya verdiği yanıtı örnek vererek devam etti:

“Bayrak direği benim için bir mekân değil; ama bir karınca için öyledir.”

Bu yaratıcı bakış açısı, felsefi düşünme için alan verildiğinde çocukların neler yapabileceğini göstermektedir.

Eleştirel düşünme becerilerine toplumda büyük değer veriliyor ve eğitimde de bu becerilerin önemi giderek artıyor. Eleştirel ve yaratıcı düşünme becerisi uzun yıllardır Türk eğitim sistemin de ana bileşenleri arasına dâhil edilmiştir.

Karmaşık çevresel, sosyal ve ekonomik baskılarıyla yirmi birinci yüzyılın zorluklarına yanıt verebilmek, gençlerin yaratıcı, yenilikçi, girişimci ve uyumlu, eleştirel ve yaratıcı düşünceyi amaca yönelik olarak kullanabilecek motivasyon, güven ve becerilere sahip olmalarını gerektirmektedir.

Bu becerinin tek başına bir konu olarak değil, diğer öğrenme alanları aracılığıyla öğretilmesi amaçlanmaktadır. Bir içerik tanımlayıcısı, öğrencilerin bir bakış açısını ifade ederken analojilerin ne zaman kullanılabileceğini göz önünde bulundurabilmeleri gerektiğini belirtmektedir.

Bu tam da felsefenin çocuklara öğrettiği şeydir. Ve bu, Çocuklar İçin Felsefe ya da P4C olarak bilinen, özellikle ilkokul çağındaki çocuklara yönelik bir program aracılığıyla yapılabilir.

Çocuklar için Felsefe programları dünyanın dört bir yanındaki öğrenciler için önemli faydalar sağlamıştır. Bu faydalar arasında akademik sonuçlardaki iyileşmenin yanı sıra çocukların dünyadaki yerlerini anlamlandırmalarına yardımcı olmak gibi daha az ölçülebilir sonuçlar da yer almaktadır.

Çocuklar İçin Felsefe Nedir?

Çocuklarla felsefe fikri 70’li yıllarda Matthew Lipman ve Ann Sharp’ın ilköğretim okulları için ilk P4C programını geliştirmesiyle başladı.

Son 50 yılda Çocuklar İçin Felsefe 60’tan fazla ülkeye yayıldı. Bununla birlikte felsefe, üniversite düzeyinde eğitim veren okulları, iş dünyasını etkiledi ve hapishanelerde de kullanılmaya başlandı.

Bu programlarda çocuklar etik ya da kişisel kimlikle ilgili konuları tartışmaktadır. Bunlar, özellikle gençlerin kimliklerini geliştirdikleri okul yıllarında kendimizi anlamak için temel öneme sahiptir.

Örneğin, 1. ve 2. sınıftaki öğrenciler doğruyu söyleme etiğini analiz edebilir ve yalanın olumlu bir sonuç doğurup doğurmadığının, yalancının niyetinin önemli olup olmadığının ya da bir sözün önemsiz küçük bir beyaz yalan olup olmadığının önemli olup olmadığını araştırabilirler.

5. ve 6. sınıf öğrencileri, cinsiyet kimliğinin nasıl oluştuğuna dair yorumlarını tartışabilirler. Bu, şu gibi sorulara yol açabilir: Toplumsal cinsiyet bedene mi bağlıdır, toplumsal cinsiyet doğuştan mı gelir yoksa bir cinsiyet mi geliştirirsiniz ve insanlar kendilerini belirli bir cins olarak tanımlayabilirler mi?

Gençlerimizin dünya yolculuğuna hazırlanırken ihtiyaç duydukları yetkinliğe sahip olmalarını gerçekten istiyorsak yöntem ve keşif, rasyonel egzersiz ve yaratıcı yolculuk olarak felsefeye açık olmak hayati önem taşımaktadır.

Felsefenin etkili olduğunu nereden biliyoruz?

İspanya’da 2002 yılında başlatılan uzun vadeli bir çalışmayla P4C grubundaki 400’den fazla öğrenciyi ve felsefe programlarına dahil olmayan 300 öğrenci takip edildi. ² P4C grubundaki çocukların 12 yıllık proje boyunca fazladan yedi IQ puanı kazandıkları ve daha sosyal davranışlara eğilimli oldukları görülmüştür.

Birleşik Krallık’taki en büyük çalışmalardan biri, 4. ve 5. sınıflarda okuyan 3.000’den fazla öğrenciyi rastgele bir denemeye dâhil etmiştir. Bu çalışma, P4C programına katılan öğrencilerin, katılmayanlara kıyasla bir yıl boyunca matematik ve okumada fazladan iki aylık ilerleme kaydettiği sonucuna varmıştır.

Felsefe geniş bir konu alanına sahiptir. Diğer akademik alanlara aktarılabilecek becerilerin geliştirilmesine yardımcı olur. Bu durum, felsefe programlarının okuma, yazma ve matematik sınav sonuçlarını çocukların okuma, yazma ya da matematik yapmalarına gerek kalmadan nasıl iyileştirdiğini kısmen açıklamaktadır.

Bu beceriler, konuşma ve dinlemede açıklık ve tutarlılıktan argümanlar için nedenler sunmaya, karşı örnekler oluşturmaya ve analojik akıl yürütmeyi kullanmaya kadar uzanır.

Felsefe sınav sonuçlarından daha fazlasına katkı sunar

Felsefenin faydaları, ölçülebilir etkilerinin çok ötesine uzanır.

Çoğu P4C uygulayıcısı, gençlerden oluşan gruplarla felsefi diyalogları kolaylaştırmanın doğası gereği değerli bir şey olduğunu düşünüyor; bu, eğitim yöneticilerini etkileyebilecek sınav sonuçlarındaki iyileşmeden daha değerli olduğunu düşündüğümüz bir şeydir.

Felsefe yaşamla ilgilidir. Hayatla iç içe olmakla ilgilidir. Dünyada olmakla ilgilidir. Etik sorular sormak, eylemlerimizin dünyayı nasıl etkilediği üzerine düşünmemizi sağlar. Bu gençlerin değeri, sınav puanlarının, eleştirel düşünme becerilerini kullanmalarının veya gelecekteki istihdam seçeneklerinin çok ötesindedir.

Onlar düşünen bir topluluğun katılımcı üyeleridir. Saygılı ve düşünceli bir diyalogla müzakere eder, tartışır ve düşünürler. Çocuklar İçin Felsefe akademik sonuçları iyileştirmeye yardımcı olabilir; ancak okullarda kullanılmasının nedeni, çocuklara dünyayı anlamlandırmaları ve yaşamlarına anlam katmaları için bir alan sağlamasıdır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Ben Kilby’nin “Who am I? Why am I here? Why children should be taught philosophy (beyond better test scores)” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım

1. https://www.youtube.com/watch?v=I6_Nqf8eo-Q&t=15s
2. Colom, R., Moriyon, F.G., Magro, C. ve Morilla, E. (2014). The Long-term Impact of Philosophy for Children: A Longitudinal Study (Preliminary Results). Analytic Teaching and Philosophical Praxis, 35 (1), 50-56, https://journal.viterbo.edu/index.php/atpp/article/view/1129