Günümüzde birçok eğitimci basılı ders kitaplarından ödev vermeyi bıraktı ve bunun yerine dijital metinlere veya çoklu ortam çalışmalarına yöneldi.

Peki öğrenme söz konusu olduğunda elektronik iletişim, geleneksel basılı iletişimle nasıl karşılaştırılabilir? Bir kişi bir metni ekrandan ya da kâğıttan okuduğunda, anlama, aynı mı kalır? Aynı içeriği bir dijital araçla dinlemek ya da izlemek, yazılı ve basılı sözcükleri okumak kadar etkili midir?

Mart 2021’de yayımlanan “How We Read Now” adlı kitapta, bu soruların cevabının genellikle “hayır” olduğu iddia ediliyor. Bunun nedenleri arasında konsantrasyonun azalması, eğlence anlayışı ve dijital içerik tüketirken aynı zamanda farklı şeyler de yapabiliyor olma becerisi gibi çeşitli faktör yer alıyor.

Dijital okumaya karşı basılı okuma

Birkaç yüz veya daha fazla sözcükten oluşan metinleri okurken öğrenme genellikle ekranda, kâğıt üzerinde olduğundan daha verimli gerçekleşir. Yapılan bir dizi araştırma da bu bulguyu doğrulamaktadır.

Basılı materyalin faydaları, çalışmacılar bir okuma parçasındaki ana fikri belirlemek gibi basit görevlerden, bir metinden çıkarımlar yapmak gibi zihinsel soyutlama gerektiren görevlere geçtiklerinde özellikle ortaya çıkmaktadır. ¹ Basılı metinleri okumak aynı zamanda “Aktörün saçının rengi neydi?” gibi detayları ve olayların hikâyenin hangi bölümünde gerçekleştiğini hatırlama olasılığını artırıyor.²

Araştırmalar, hem ilkokul öğrencilerinin ³ hem de üniversite öğrencilerinin ⁴ okumayı dijital olarak yaptıklarında anlama testinden daha yüksek puan aldıklarını düşündüklerini gösteriyor. Oysa öğrenciler testten önce materyali basılı olarak okuduklarında aslında daha yüksek puan alıyorlar.

Eğitimciler, standartlaştırılmış testler için kullanılan yöntemin sonuçları etkileyebileceğinin farkında olmalıdır. Norveçli onuncu sınıf öğrencileri ⁵ ve ABD’li üçüncü sınıftan sekizinci sınıfa kadar olan öğrenciler üzerinde yapılan çalışmalar, ⁶ standartlaştırılmış testler kağıt kullanılarak uygulandığında daha yüksek puanlar elde edildiğini bildirmektedir. ABD’de yapılan çalışmada, dijital testlerin olumsuz etkileri en çok okuma başarısı düşük olan öğrenciler, İngilizce öğrenen öğrenciler ve özel eğitim öğrencileri arasında görülmüştür.

Yapılan yeni bir araştırma bu soruya farklı bir şekilde yaklaşıyor. ^{7 8} Bu çalışmada öğrencilere kitap okutup bir sınav yapmak yerine, basılı ya da dijital okuma materyalleri kullandıklarında genel öğrenmelerini nasıl yorumladıkları soruldu. Hem lise hem de üniversite öğrencileri, kağıt üzerinde okumanın konsantrasyon, öğrenme ve hatırlama açısından dijital okumaya kıyasla daha iyi olduğunu belirtti.

Basılı ve dijital ortamdaki sonuçlar arasındaki farklılıklar kısmen kâğıdın fiziksel özellikleriyle de ilgilidir. Kağıtta, farklı sayfaların görsel haritasının yanı sıra gerçek anlamda bir dokunuş söz konusudur. İnsanlar genellikle okudukları şeyle ilgili hafızalarını kitabın ne kadar ilerisinde ya da sayfanın neresinde olduğuyla ilişkilendirirler.

Bunun kadar önemli olan bir diğer husus da mental perspektif ve okuma araştırmacılarının ⁹ “sığlaşma hipotezi” olarak adlandırdığı şeydir. ¹⁰ Bu teoriye göre, insanlar dijital metinlere gündelik sosyal medyaya uygun bir zihniyetle yaklaşıyor ve basılı metinleri okurken olduğundan daha az zihinsel çaba harcıyorlar.

İnternet yayıncılığı

Öğrencilerin derse gelmeden önce ders içeriğini dinledikleri veya izledikleri dönüştürülmüş sınıfların kullanımının artmasının yanı sıra herkese açık podcast‘ler ve çevrim içi video içerikleri de göz önünde bulundurulduğunda, daha önce okumayı gerektiren birçok okul ödevi yerini dinleme veya izlemeye bırakmıştır. Bu değişiklikler pandemi ve sanal öğrenmeye geçiş sürecinde hız kazanmıştır.

Stavanger Üniversitesinden Profesör Anne Mangen ile birlikte 2019 yılında ABD ve Norveç’teki üniversite öğretim üyeleri arasında yapılan bir ankette, ABD’deki öğretim üyelerinin %32‘sinin metinleri video materyalleriyle değiştirdiğini, %15‘inin ise bunu sesli materyallerle yaptığı tespit edilmiştir. Norveç’te bu rakamlar biraz daha düşüktür. Ancak her iki ülkede de son 5 ila 10 yıl içinde ders gereksinimlerini değiştiren kişilerin %40‘ı bugün daha az okuma ödevi verdiklerini bildirmişlerdir.

Ses ve videoya geçişin başlıca nedenlerinden biri, öğrencilerin kendilerine verilen okumaları yapmayı reddetmeleridir. Bu sorun yeni olmasa da, 2015 yılında 18.000’den fazla üniversite son sınıf öğrencisi üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, öğrencilerin yalnızca %21‘i kendilerine verilen tüm okuma ödevlerini tamamlamıştır. ¹¹

Zihinsel odaklanmayı en üst düzeye çıkarmak

Psikologlar, yetişkinlerin haber metinlerini ¹² veya kurgusal içerikleri ¹³ okuduklarında, aynı parçaları dinlediklerine kıyasla içeriği daha fazla hatırladıklarını göstermiştir.

Araştırmacılar, bir makaleyi okuyan üniversite öğrencileri ile metnin podcast‘ini dinleyen üniversite öğrencileri arasında da benzer sonuçlar bulmuşlardır. ¹⁴ İlgili bir çalışma, öğrencilerin ses dinlerken okurken olduğundan daha fazla zihin gezintisi yaptıklarını doğrulamıştır. ¹⁵

Daha genç öğrencilerle elde edilen sonuçlar da benzerdir, ancak bir değişiklik vardır. Kıbrıs’ta yapılan bir çalışma, çocuklar daha iyi okuyucu hâline geldikçe dinleme ve okuma becerileri arasındaki ilişkinin değiştiği sonucuna varmıştır. ¹⁶ İkinci sınıf öğrencileri dinlerken daha iyi anlama becerisine sahipken sekizinci sınıf öğrencileri okurken daha iyi anlama becerisi göstermiştir.

Metne karşı videodan öğrenme üzerine yapılan araştırmalar, sesle ilgili ulaşılan sonuçları tekrarlıyor. Örneğin, İspanya’daki araştırmacılar, metinleri okuyan dördüncü ila altıncı sınıf öğrencilerinin, video izleyenlere kıyasla materyali çok daha fazla zihinsel olarak bütünleştirdiğini tespit etmiştir. ¹⁷ Araştırmacılar, öğrencilerin videoları daha yüzeysel bir şekilde “okudumaları”nı videoyu öğrenmeyle değil eğlenceyle ilişkilendirdikleri gerekçesine bağlamışlardır.

Yapılan ortak araştırma, dijital medyanın öğrenmeyi kısıtlayabilecek ortak özelliklere ve kullanıcı pratiklerine sahip olduğunu göstermektedir. Bunlar arasında azalan konsantrasyon, eğlence zihniyeti, çoklu görev eğilimi, sabit bir fiziksel referans noktasının olmaması, ek açıklama kullanımının azalması ve okunan, duyulan veya görüntülenenlerin daha az yeniden değerlendirilmesi yer almaktadır.

Dijital metinler, ses ve video, özellikle basılı olarak bulunmayan kaynaklar sunarken eğitsel roller üstlenmektedir. Ancak, zihinsel odaklanma ve derinlemesine düşünmenin gerekli olduğu durumlarda öğrenmeyi en üst düzeye çıkarmak için, aynı içeriği barındırsa da tüm medyanın aynı olduğu varsayılmamalıdır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Naomi S. Baron’un “Why do we remember more by reading in print vs. on a screen?” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım

1. Kaufman, G. ve Flanagan, M. (2016). High-Low Split: Divergent Cognitive Construal Levels Triggered by Digital and Non-digital Platforms. Consciousness and CHI: Conference on Human Factors in Computing Systems, – (-),  2773-2777, https://doi.org/10.1145/2858036.2858550
2. Alexandar, P.A. ve Singer, L.M. (2017). Reading Across Mediums: Effects of Reading Digital and Print Texts on Comprehension and Calibration. The Journal of Experimental Education, 85 (1), 155-172, https://doi.org/10.1080/00220973.2016.1143794
3. Golan, D.D., Barzillai, M. ve Katzir, T. (2018). The effect of presentation mode on children’s reading preferences, performance, and self-evaluations. Computers & Education, 126 (-), 346-358, https://doi.org/10.1016/j.compedu.2018.08.001
4. Alexander, P.A., Berkowitz, L.E., Trakhman, L.M.S. (2019). Effects of Processing Time on Comprehension and Calibration in Print and Digital Mediums. The Journal of Experimental Education, 85 (-), 101-115, https://doi.org/10.1080/00220973.2017.1411877
5. Mangen, A., Walgermo, B.R. ve Bronnick, K. (2013). Reading linear texts on paper versus computer screen: Effects on reading comprehension. International Journal of Educational Research, 58 (-), 61-68, https://doi.org/10.1016/j.ijer.2012.12.002
6. Backes, B. ve Cowan, J. (2019). Is the pen mightier than the keyboard? The effect of online testing on measured student achievement. Economics of Education Review, 68 (-), 89-103, https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2018.12.007
7. Baron, N.S., Calixte, R.M. ve Havewala, M. (2017). The persistence of print among university students: An exploratory study. Telematics and Informatics, 34 (5), 590-604, https://doi.org/10.1016/j.tele.2016.11.008
8. Mizrachi, D., Salaz, A.M., Kurbanoğlu, S., Boustany, J. ve arkadaşları (2018). Academic reading format preferences and behaviors among university students worldwide: A comparative survey analysis. Plos One, 13 (5), e0197444, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0197444
9. Delgado, P., Vargas, C., Ackerman, R. ve Salmeron, L. (2018). Don’t throw away your printed books: A meta-analysis on the effects of reading media on reading comprehension. Educational Research Review, 25 (-), 23-38, https://doi.org/10.1016/j.edurev.2018.09.003
10. Annisette, L.E. ve Lafreniere, K.D. (2017). Social media, texting, and personality: A test of the shallowing hypothesis. Personality and Individual Differences, 115 (-), 154-158, https://doi.org/10.1016/j.paid.2016.02.043
11. Burchfield, C. M., & Sappington, J. (2000). Compliance with required reading assignments. Teaching of Psychology, 27 (1), 58–60. https://psycnet.apa.org/record/2000-07173-017
12. Gunter, B. ve Furnham, A. (1989). The Primacy of Print: Immediate Cued Recall of News as a Function of the Channel of Communication. The Journal of General Psychology, 116 (3), 305-310, https://doi.org/10.1080/00221309.1989.9917764
13. Furnham, A. (2001). Remembering Stories as a Function of the Medium of Presentation. The Journal of General Psychology, 89 (3), 483-486, https://doi.org/10.2466/pr0.2001.89.3.483
14. Daniel, D.B. ve Woody, W.D. (2010). They Hear, but Do Not Listen: Retention for Podcasted Material in a Classroom Context. Teaching of Psychology, 37 (3), 199-203, https://doi.org/10.1080/00986283.2010.488542
15. Sousa, T.J.V., Carriere, L.S.A. ve Smilek, D. (2013). The way we encounter reading material influences how frequently we mind wander. Frontiers in Psychology, 4 (-), 892, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2013.00892
16. Diakidoy, I.N., Stylianou, P., Kerefillidou, C., Papageorgiou, P. (2005). THE RELATIONSHIP BETWEEN LISTENING AND READING COMPREHENSION OF DIFFERENT TYPES OF TEXT AT INCREASING GRADE LEVELS. Reading Psychology, 26 (1), 55-80, https://doi.org/10.1080/02702710590910584
17. Salmeron, L., Sampietro, A. ve Delgado, P. (2020). Using Internet videos to learn about controversies: Evaluation and integration of multiple and multimodal documents by primary school students. Computers & Education, 148 (-), 103796, https://doi.org/10.1016/j.compedu.2019.103796