Antisthenes

Antik Çağ’da başarılı bir hatip, Sokrates’in yoldaşı ve filozof olarak tanınan Antisthenes, günümüzde Kinizm’in kurucusu ya da öncüsü olarak ün kazanmıştır.

Antisthenes, Sinoplu Diogenes’in öğretmenidir ve Diogenes Laertius tarafından ilk Kinik filozof olarak kabul edilir. Altmıştan fazla eserin yazarı olarak anılır, Xenophon’un Memorabilia ve Symposium adlı eserlerinde başlıca karakterlerden biri olarak ön plana çıkar ve arasının bozuk olduğu anlaşılan Platon tarafından Sokrates’in ölümünü bekleyenlerden biri olarak anılır.

Antisthenes’in felsefi ilgi alanları metafizik veya epistemolojiden ziyade etikle ilgilidir ve çileci bir yaşam ve bilgeliğin geliştirilmesi yoluyla erdemin ortaya konulmasını savunur. Kendisinden önceki Sokrates gibi Antisthenes de etik entelektüalizm anlayışına bağlıdır ve Kinikleri takip eden Stoacılar gibi erdemin mutluluk için yeterli olduğunu iddia etmektedir.

Antisthenes’in yaşamı ve düşüncesinin bazı yönleri öncelikle Xenophon’un diyalogları ve Diogenes Laertius’un Seçkin Filozofların Yaşamları aracılığıyla bilinmektedir. Ancak bu kaynaklar kesin değildir: Ksenophon, Antisthenes‘i bir muhatap olarak tasvir etmektedir, bu da bazı araştırmacıların bu karakterin aslında tarihsel Antisthenes’i temsil edip etmediğini sorgulamasına yol açmaktadır. Diogenes Laertius ise birden fazla kaynaktan çelişkili hikâyeler aktarma eğilimi nedeniyle şüpheli bir kaynak olarak düşünülmektedir. Her bir kaynak bağımsız olarak sorgulanabilir olsa da birlikte ele alındıklarında Antisthenes’in hem Sokratik hem de Kinik bir düşünür olarak bir tasvirini sunar.

Muhtemelen M.Ö. 446 ya da 445’te yine Antisthenes adında Atinalı bir baba ve Trakyalı bir annenin çocuğu olan Antisthenes bir nothos‘tu; yani gayrimeşru bir birliktelikten doğmuş biriydi (bir köle, yabancı ya da fahişeden doğduğu için ya da ebeveynleri vatandaş olduğu hâlde yasal olarak evli olmadıkları için) ve bu nedenle Atina vatandaşı değildi.

Başlangıçta retorikçi Gorgias’ın öğrencisiydi ve Diogenes Laertius tarafından kendisine atfedilen retorikle ilgili unvanlar büyük olasılıkla kariyerinin bu ilk aşamasından türemiştir. Aslında, onun verimli edebî külliyatından sadece Ajax ve Odysseus adlı eserleri günümüze ulaşmıştır ve her ikisi de Gorgias’ın yanında aldığı retorik eğitiminin bir göstergesidir.

Antisthenes, Sokrates’le tanıştıktan ve ondan büyük ölçüde faydalandıktan sonra, felsefe yapabilmek için retorik çalışmasını terk etmiş ve hatta kendi öğrencilerini Sokrates’in vesayeti altında ona katılmaya teşvik etmiştir. Sokrates’le olan yakın dostluğu Ksenophon’un diyaloglarında açıkça belgelenmiştir ve Sokrates’in çevresinin yaşlı ve saygın bir üyesi olarak konumu onun itibarını artırmıştır. Sokrates’in ölümünden hemen sonraki yıllarda Antisthenes’in Sokrates’in en önemli takipçisi olarak görülmesi bu nedenle doğaldır.

Antisthenes’in hayatı hakkında bilinen çok az şey hem çileciliği hem de mizah anlayışıyla öne çıkmaktadır. Cüppesini içinde uyumak için ikiye katlayan ilk kişi olduğu ve bunu Sinoplu Diogenes’e de önerdiği (Sinoplu Diogenes’in de bunu ilk yapan kişi olduğu iddia edilir) ve buna ek olarak, daha sonra Kiniklere özgü olacak olan cüzdan ve asa gibi şeyleri kuşandığı iddia edilir.

Antisthenes yoksulluk içinde yaşamayı seçmiştir ve günümüze ulaşan rivayetlerin birden fazlası cüppesinin yırtık pırtık olduğu yönündedir. Atinalı dostlarının çoğunun aradığı lükslerden kaçınmanın yanı sıra, Sinoplu Diogenes tarafından mükemmelleştirilecek olan, yaygın inançları ve Atina kültürünün adetlerini alaya almasına olanak tanıyan gelişigüzel ve doğaçlama bir mizah anlayışı sergilemiştir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım