Toplumsal Tabakalaşma Türleri Nelerdir?

İnsanlığın tarihsel gelişim sürecinde ortaya çıkan üç tür tabakalaşma biçimi vardır.

1. KAPALI SINIF TABAKALAŞMASI

Tabakalar arası geçişe hiçbir şekilde izin verilmeyen tabakalaşma türüdür. Bireyler başarı ve yeteneklerine göre değil de, ırk, renk, aile, gelenek gibi ölçütlere göre belirli tabakalar içinde yer alır yani verilmiş statüler geçerlidir ve bunlar süreklidir.

Kapalı toplumsal tabakalaşma sisteminin en katı örneğinin görüldüğü Hindistan’da insanların toplumdaki yerinin doğumla belirlendiği ve değiştirilemediği kalıtıma dayanan bir sistem vardır yani yeni doğan kişi; hangi kasta ait ise yaşam boyu o kastın üyesi olmak zorundadır.

Bu sistemde dört büyük kast vardır: din adamları (rahipler); askerler; toprak sahibi ve tüccarlar, zanaatçılar ve işçiler, hizmetçiler. Bu dört kastın dışında, hiçbir toplumsal ve hukiki hakları olmayan insanlar bulunmaktadır. Bunlara parya (ayak takımı, dokunulmazlar) denilmektedir.

Antik Yunan’da görülen kölelik düzeni de kapalı toplumsal tabakalaşmaya örnek gösterilebilir. Kölelik de kast sistemi gibi tabakadan tabakaya geçişin olmadığı bir tabakalaşmayı ifade eder.

Bu sistemde büyük toprak sahipleri, atölyesi olanlar, tüccarlar üst tabakayı; köleler alt tabakayı oluşturmaktaydı. Orta tabakada ise kendi emekleri ile geçinen zanaatçı ve köylüler bulunmaktaydı.

Toplumsal Tabakalaşma Tipleri

2. YARI AÇIK SINIF TABAKALAŞMASI

En iyi örneği Orta Çağ Avrupa’sında görülen zümre sistemidir (Feodalizm).

Bu tabakalaşmada, tabakalar arasında geçiş belirli katı kurallara bağlı olarak gerçekleşir. Hiçbir birey kendi kişisel başarısı ve yeteneğiyle yükselemez, statüler doğuştandır fakat sürekli değildir. Statü yükselmesi ancak bunu hukuken yapmaya yetkili olan otorite tarafından sağlanabilir.

Örneğin kral, halktan bir kişiyi savaşma yeteneği ve cesareti sayesinde şövalye yapabilir ya da zengin olan tüccarlar, krala sağladıkları maddi yardımlar karşılığında soyluluk ünvanları satın alabilirler.

Yukarıdaki sistemler tarım ekonomisinin hâkim olduğu toplumlarda görülmektedir. Bu toplumlardaki tabakalaşma sistemleri dinî değerlerin ve geleneklerin etkisi altındadır.

3. AÇIK SINIF TABAKALAŞMASI

Günümüzün tabakalaşma sistemi olan açık sınıf tabakalaşması, asıl olarak sanayileşmiş toplumlara özgüdür. Tabakalar arası geçişin demokratik kurallara göre serbest olduğu tabakalaşma biçimidir.

Demokrasinin gelişmesi de açık sınıf tabakalaşmasının oluşumunu hızlandırır. Özellikle eğitimde fırsat ve imkân eşitliği ile meslek edinme hakları sayesinde bireyler istek, çaba ve yetenekleri oranında tabaka değiştirebilirler. Yoksul bir aile çocuğu okuyarak bilim adamı (Aziz Sancar gibi) ya da yeteneği sayesinde tanınan bir sporcu, sanatçı olabilir.

Toplumsal tabakalaşmanın başka bir biçimi toplumsal sınıflardır. Sınıf, toplumsal tabakalaşma tiplerinin modern topluma özgü örneğidir. Çağdaş toplumlarda tabakalaşmadan çok, sınıf ve sınıflaşmalardan söz edilmesi bu yüzdendir.

Bir toplumsal tabakanın üyeleri, aynı tabakadan olduklarının bilincine vardıklarında ve kendilerini diğer tabakalardan ayırt ettiklerinde toplumsal sınıf sayılır. Toplumsal sınıflar, statü açısından üst üste gelerek toplumda tabakalaşma oluşturur. Buna göre bir toplumda sosyal tabakalar alt, orta, üst olarak gösterildiği gibi bu tabakalar içinde memur, işçi, çiftçi, asker gibi sınıflar yer alabilmektedir.

Kaynak: MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI, Sosyoloji 1 kitabı.