Faşizm Nedir, Ne Demektir?

Faşizm, Mussolini’nin 1922’de İtalya’da iktidarı ele geçirmesinin ardından, onun iktidarı döneminde resmî ideoloji biçimini almıştır. Kısa süre içerisinde önce İtalya’da, sonra Almanya’da, 1945’te ortadan kalkması ve olumsuz etkilerinin anlaşılmasından sonraysa tüm dünyada genel anlamıyla baskıcı, otoriter rejim anlayışını betimler bir nitelemeye dönüşmüş genel bir ideoloji ve yönetim sistemidir.

Faşizm ayrıca Adolf Hitler’in 1933-1945 yılları arasında Almanya’da uyguladığı Nazizm başta olmak üzere, anti-demokratik ideoloji ve yönetim sistemlerinin tamamına da halk tarafından verilen genel bir isim hâlini almıştır.

Faşizm, uygulandığı toplumlarda yol açtığı sonuçlar açısından değerlendirilmiş ve 20. yüzyılın lânetli ideolojisi olmuştur.

FAŞİZM NEDİR?

Faşizmin sözcük kökeni, Antik Roma yöneticilerinin geniş hükûmet yetkisini simgeleyen ve ucunda balta bulunan bir çubuk demetinin adı olan Latince ‘fasces’ sözcüğünden gelmektedir (Arda 2003, s. 193). Aynı simge daha sonraları Fransız Devrimi sırasında ‘Aydınlanma’ anlamında, halkın elindeki devlet gücünü temsil etmek üzere de kullanılmıştır.

Fasces

Söz konusu sembol, birtakım değişikliklerle 1926 yılından itibaren İtalya’nın resmî devlet sembolü olmuştur. Sembolün üçlü anlamı, yani devlet gücü, halk mülkiyeti ve birliktelik, Benito Mussolini’nin siyasi propagandasında kullanılmıştır (a.y., s. 194).

Faşizmin Temel Nitelikleri

1. Toplumsal yaşamın bütünü, devletin iktidarı elinde tutanın dünya görüşüne göre, yani lider ilkesine göre örgütlenir ve belirlenir.
2. Basın ve yayın kuruluşları mevcut ideoloji paralelinde yayın yapmaya zorlanarak, egemen görüşe zıt düşünceler ve eleştirel seslerin çıkması çeşitli baskı unsurlarıyla önlenir. Aykırı yayın yapanlar sansürlenir, kapatılır veya başka türlü yollarla engellenmeye çalışılır. Böylece egemen düşüncenin karşısına farklı düşüncelerin çıkmasının önüne geçilmiş olunur ve tek tip düşünce, toplumda baskın hâle getirilir.
3. Etnisiteyi ve ırkı temel alan bir milliyetçilik ve vatanseverlik övgüsü yaygındır, vatanı-milleti-devleti uğruna ölümü göze almak yüceltilir, belli kişiler bu özellikleriyle kahramanlaştırılır.
4. Toplumun üyesi kabul edildiği ırk ya da milletin diğer ırk ve milletlere üstünlüğü savları öne sürülür ve kanıt gösterilir, bu bağlamda tarihe ve tarih yazıcılığına büyük önem verilir.
5. Komünizme, liberalizme, demokrasiye, hatta bazen kapitalizme bile kesin bir karşı çıkış söz konusudur.
6. Toplum sorunlarının çözümünde akıl ve bilim yerine, duyguya, nefrete, söylencelere (mitlere) dayanma eğilimi gösterir ve usdışıcı (irrationalist) bir felsefe anlayışından beslenilir.

Sayılan bu temel özellikleri yanında, faşist yönetimlerin askerî örgütlenme, istihbarat gibi toplumda mutlak biçimde egemen kılınan düşünce sistemine karşı çıkma olasılığı bulunan tüm bireysel ve toplumsal oluşumları yok etme gücünü korumasına hizmet edecek her türlü devlet örgütlenmesine önem verdiği ve tüm bu türden uygulamaları meşrulaştırdığı da bilinen bir gerçektir.

Hatta rejim karşıtı ya da aşağı kabul edilen ırktan kimselerin devlet tarafından öldürülmesi de faşist rejimlerde haklı gösterilen ve uygulanması normalleştirilen devlet politikalarındandır.

Böyle bir ideolojiyle yönetimin, 1948’de kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’yle hiçbir koşulda bağdaşması mümkün değildir.

Birleşmiş Milletler

Fakat faşizmin de aynen sosyalizmin olduğu gibi, tek bir uygulama biçimi yoktur. Söz gelimi, İtalyan faşizminde ırkçılık fazla öne çıkmamışken Alman faşizmi doğrudan doğruya üstün ırk ya da ari ırk görüşüne ve bir tür Sosyal Darwinciliğe dayanır.

Sosyal Darwinizm, çıkış noktasını ünlü biyolog Charles Darwin’in Türlerin Kökeni adlı yapıtında savunduğu doğal seçilim görüşüne dayandırır. Bu görüşe göre doğada yalnızca güçlü ve dayanıklı olan canlılar hayatta kalacaktır. Bu görüş toplum yaşamına uygulandığında, en üstün ırkın kendisinden aşağı olanları yönetmesi, bu yönetime direnenleri de yok etmesi biçiminde bir anlayışa dönüşür.

Yine İtalyan ve Alman faşizmlerinde ön planda olan totaliter yönetim modeli, Avusturya ve İspanya faşizmlerinde aynı ölçüde belirgin değildir. 1991’den itibaren Yugoslavya’nın parçalanmasıyla sonuçlanan savaşı başlatan Slobodan Milosevic, ırktan çok dinsel nefreti vurgulamış ve Hristiyan Sırplara Müslüman Boşnakları -ki onlar da aslında Bosnalı Sırplardır- hedef göstermiştir.

Faşizm, sahip olduğu temel özellikler ve dayandığı ilkelerden daha çok, İtalya ve Almanya’daki uygulamalarından ve milyonlarca insana verdiği büyük ve etkisi uzun sürmüş zarardan dolayı, lanetlenmiş bir ideolojidir.

Gerçi İkinci Dünya Savaşı’nı daha kısa sürede ve kesin olarak bitirmek üzere Amerika Birleşik Devletleri’nin üç gün arayla iki Japon şehrine (6 Ağustos 1945 Hiroşima, 9 Ağustos 1945 Nagazaki) attığı atom bombasının yol açtığı sonuçlar günümüzde de gözlenebiliyor.

Bu durumda, şu tarz soruları sormak kaçınılmaz oluyor:

• “İdeolojinin iyisi ya da kötüsü olur mu, olursa nasıl olur?”,
• “İdeolojiler siyaset yaşamında nasıl bir yer tutmaktadır?”,
• “İdeoloji bir değer sorunu mudur yoksa bir değerlendirme yanlışlığı ya da eksikliği midir?”

İşte bu soruların yanıtını siyaset felsefesi sorunu olarak konumlamak ve değerlendirmek gerekmektedir.