Sosyal Psikoloji Nedir?
Sosyal psikoloji diğer insanlarla etkileşimin ve sosyal ortamın bireyin tutum, düşünce, duygu ve davranışlarına etkisiyle ilgilenir. İnsan sosyal bir canlıdır ve gelişimin büyük bir kısmı da sosyal psikolojik olaylarda, tutum ve davranışlarda meydana gelir. Bu nedenle, gelişim psikolojisi ve sosyal psikoloji çalışmaları arasında binişiklik vardır.
Tutumların sosyal uyuma etkisi, bilişsel çelişkinin tutumlara etkisi, bağlantı tarzlarının sosyal uyuma etkisi, sosyal psikoloji araştırmalarına verilebilecek örnekler arasındadır. Sosyal psikoloji, birey-toplum etkileşimini inceleyen bir bilim alanıdır. Başka insanları nasıl algıladığımızı, bizim onlara ve onların bize nasıl tepki gösterdiğimizi, toplumsal durum ve ortamlardan bireylerin nasıl etkilendiklerini ele alır.
Tarihsel olarak sosyal psikoloji, sosyoloji ve psikolojinin çocuğudur. Ancak modern sosyal psikoloji daha çok psikolojinin bir alt alanı olarak görülmektedir. Bu nedenle de psikolojinin yani zihinsel yaşamın, sosyal etkileşim ve daha genel olarak sosyal olgularla ilgili taraflarının sosyal psikolojiyi oluşturduğu ileri sürülür (McGarty ve Haslam, 1997).
Sosyal psikolojinin tek ve basit tanımını vermek zordur. Bunun en önemli nedeni sosyal psikolojinin başındaki “sosyal” sıfatının ne anlama geldiği konusundaki görüş ayrılıklarıdır. “Sosyal”, kimi sosyal psikologlarca “insanlar arasındaki etkileşim” anlamında, kimilerince “toplum ya da kültür” anlamında kullanılırken, diğer bazıları da “çok sayıda insanı ilgilendiren problemler”le ilişkili olarak ya da “birden fazla insanı içeren” bir anlamda kullanılmaktadır (McGarty ve Haslam, 1997: 7).
Bu farklı kullanımlar sosyal psikolojinin tanımlarına da yansımaktadır. Sosyal bağların kritik önemde görenler, tanımda sosyal olanı öne çıkarırlarken, sosyal bağlama bu kadar önem atfetmeyenler, tanımda bunu ikincilleştirmektedirler. “Sosyal”in farklı kullanımlarının altında yatan temel gerilimin, aslında sosyal psikolojinin doğumundan itibaren, birey ve toplumun birbirinden ayrı iki yapı olup olmadığı ve bu ikisi arasındaki ilişkinin nasıl kurulması gerektiğine dair tartışmalar olduğu ileri sürülebilir. Bazı sosyal psikologlara göre, bireyi toplumdan ayırmak zordur ve hatta böyle bir ayrım yapmak zoraki ve yapay bir şeydir. Çünkü birey, sosyal dünya ile pek çok yolla ve çeşitli düzeylerde sürekli bir ilişki içindedir (Gough ve Mcfadden, 2001).
Sosyal psikolojinin bu tanımlanma zorluğuna karşın günümüzde kullanılan çeşitli tanımlan vermek mümkündür. Bu tanımlardan bazıları şunlardır:
- “Sosyal psikoloji, insanların diğer insanlar hakkında nasıl düşündüklerinin, onları nasıl etkilediklerinin ve onlarla nasıl ilişki kurduklarının bilimsel bir biçimde çalışılmasıdır” (Taylor, Peplau ve Sears, 2000: 3).
- “Sosyal psikoloji, sosyal ve kültürel ortamdaki birey davranışının özelliklerinin ve nedenlerinin bilimsel bir biçimde incelenmelidir” (Akt. Kağıtçıbaşı, 1999: 19).
- “Sosyal psikoloji insan etkileşimlerini ve bu etkileşimlerin psikolojik temellerini sistematik olarak inceleyen bir disiplindir” (Bilgin, 2000: 2).
Modern sosyal psikolojiyi tarif etmek için yukarıda verilen tanımlar geçerli olsa da bugün sosyal psikologların en sık başvurduğu ve artık bir klasik haline gelen tanım ünlü sosyal psikolog Gordon W. Allport’a aittir: “Sosyal psikoloji bireylerin, davranış, duygu ve düşüncelerinin başkalarının gerçek, hayal edilen veya ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel yollarla araştırılmasıdır.” (akt. Hogg ve Vaughan, 1995: 1).
Tanımlama zorluğunu aşmak için, bazıları sosyal psikolojiyi pratik bir biçimde “sosyal psikologların uğraştığı şey” olarak tanımlamaktadır. Modem sosyal psikolojinin uğraştığı konular çok çeşitlidir. Bunlardan bazıları gruba uyma davranışı, ikna, güç, sosyal etki, itaat, önyargı, önyargının azaltılması, ayrımcılık, kalıpyargılar, sosyal biliş ve sosyal algı, sosyal kategoriler, saldırganlık, özgeci davranış, kişiler arası çekicilik, tutumlar ve tutum değişimi, iletişim, izlenim oluşturma, küçük gruplar, liderlik, kitle davranışı, gruplar arası ilişkilerdir. Bu ünitenin amacı sosyal psikolojiyi alanını genel düzeyde tanıtmak olduğu için, burada sadece dört önemli konu ele alınmıştır: Sosyal biliş, tutumlar, ön yargılar ve sosyal etki.
Ayrıca lütfen bakınız:
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları
