Ön Yargı Nedir?
Günlük kullanımında ön yargı genellikle birisi ya da bir şey hakkında vaktinden önce ya da erken ifade edilmiş, olgunlaşmamış yargılar anlamını taşır.
Yani söz konusu kişi ya da şeyle doğrudan bir deneyimi olmadan, o kişi ya da şey hakkında fikir oluşturmaya ve değerlendirme yapmaya işaret eder. Bu anlam, sözcüğün Latince (pre+judicium peşin+hüküm) köklerinden kaynaklanmaktadır.
Sosyal psikolojide önyargı çeşitli biçimlerde tanımlanmaktadır. Örneğin, “bir sosyal grup üyesi için, sadece o grup üyesi olması nedeniyle geliştirilen (genellikle olumsuz) tutum”dur (Baron ve Byme, 2000: 211).
Ya da “belirli bir dışgrup hakkında olumsuz, dogmatik kanaatlerdir” (Bilgin, 1994: 172). Çağdaş sosyal psikologların yaptığı çeşitli ön yargı tanımlar’ dolaylı ya da dolaysız olarak Gordon Allport‘un 1954’te yayımlanan “Ön Yargının Doğası” adlı kitabında yaptığı tanımdan etkilenmiştir. Allport için “etnik ön yargı, hatalı ve esnek olmayan bir genellemeye dayanan antipatidir. Bu, hissedilen ya da ifade edilen bir şeydir. Grubun bütününe ya da bir bireye o grubun üyesi olduğu için yöneltilir (akt. Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225). Bu tanıma göre günümüzde sosyal psikolojide ne kadar farklı tanımlanırsa tanımlansın, ön yargı kavramının şu beş özelliği paylaştığı görülebilir:
- Ön yargı bir tutumdur.
- Esnek olmayan ve hatalı bir genellemeye dayanır.
- Ön yargı peşin verilmiş bir hükümdür.
- Değişime dirençli ve katıdır.
- Ön yargı kötüdür (Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225226).
Sosyal psikolojide günümüzde yapılan bu ön yargı tanımlan, ön yargıyı bir tutum olarak görmektedirler. Tutum başlığı altında da görüldüğü üzere, tutumlar üç bileşenden oluşmaktadır: Hem hissedilen duygunun niteliğini (ör: kızgınlık, sevecenlik vb.) hem de tutumun aşırılığını (örneğin; hafif rahatsızlık, açık düşmanlık vb.) ifade eden duygusal bileşen; tutumun içeriğini oluşturan inanç ya da düşünceleri kapsayan bilişsel bileşen ve kişinin eyleme yönelik niyetlerini/eğilimlerini içeren davranışsal bileşen. Bu bakış açısından, insanlar diğerleri hakkında sadece tutum geliştirmekle kalmazlar, genellikle tutumları temelinde harekete de geçerler (Aronson, Wilson ve Akat, 1999).
Ön yargı ifadesi hem genel tutum yapısını hem de tutumun duygusal boyutunu ifade etmektedir. Teknik olarak, ön yargı, olumlu ya da olumsuz olabilir. Örneğin, İngilizleri soğuk buluyor ve sevmiyor olabilirsiniz. Bu olumsuz bir ön yargıdır. Diğer yandan Arapları cana yakın buluyor ve seviyor olabilirsiniz. Bu da olumlu olsa bile bir ön yargıdır. Ancak, yukarıda da görüldüğü gibi, sosyal psikologlar ön yargı terimini diğerlerine yönelik olumsuz tutumları ifade etmede kullanmaktadırlar. Diğer yandan, ön yargının sosyal gruplara karşı oluşturulan bir tutum olduğu da vurgulanmalıdır. Diğer bir deyişle ön yargının hedefi bireyler değil, sosyal gruplardır. Bireyi hedefleyen ön yargı, bireyin kişisel özellikleri nedeniyle değil, bireyin söz konusu gruba üyeliği nedeniyle ortaya çıkar. Dolayısıyla, ön yargının hedefi olan grup üyesinin kişisel özellikleri ve davranışlarının iyi ya da kötü olmasının bir önemi yoktur.
Ayrıca lütfen bakınız:
- Kalıp yargı nedir?
- Ayrımcılık nedir?
- Sosyal biliş yaklaşımı nedir?
- Otoriteryen kişilik kuramı nedir?
- Sağ kanat otoriteryenizm kuramı nedir?
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları